گلخانه‌ها در ایران
پردیس فناوری کیش-طرح مشاوره متخصص صنعت و مدیریت-گروه مهندسی کشاورزی
کشاورزی، بیش از هر عامل دیگری به وجود منابع آبی و اقلیم مناسب وابسته است. در صورت آسیب دیدن هر یک از این موارد، ادامه کار کشاورزان با سختی بسیاری مواجه می‌شود. بخش کشاورزی عمده‌ترین مصرف‌کننده منابع آبی در کشور است؛ به گونه‌ای که نزدیک به 90 درصد از کل منابع آبی کشور در این بخش مصرف می‌شود. این مقدار حدود 20 درصد بالاتر از متوسط جهانی است.
مقدار تولید محصولات کشاورزی کشور با میزان آب مصرفی در این حوزه هم‌خوانی ندارد و با استانداردهای جهانی فاصله دارد. یکی از موثرترین راه‌حل‌های این مسئله، استفاده از کشت گلخانه‌ای است که در آن محصول مورد نظر با آبیاری محدود و شرایط اقلیمی قابل کنترل رشد می‌کند.
در چهار سال گذشته، مساحت گلخانه‌های کشور از 8818 هکتار به بیش از 12800 هکتار رسیده است و حدود 45 درصد رشد داشته است. همچنین، بنا بر اظهارات وزیر جهاد کشاورزی، 2400 هکتار گلخانه با رویکرد اصلاح الگوی کشت و توسعه اقتصاد کشاورزی تا پایان امسال در سراسر کشور راه‌اندازی می‌شود.
از آنجایی که به ازای هر هکتار گلخانه، 8 تا 12 فرصت شغلی ایجاد می‌گردد، با رسیدن به این هدف، شرایط اشتغال کشور نیز بهبود خواهد یافت. در دو سال گذشته، صادرات سازه و تجهیزات گلخانه‌ای، نهاده‌های مصرفی و همچنین صادرات انواع سبزی و صیفی، حدود 500 میلیون دلار برای کشور ارزآوری داشته است.
در این میان عرضه گل و گیاه زینتی از ارزش اقتصادی بالایی برخوردار است. هیچ بخشی از کشاورزی ما، به اندازه تولید گل و گیاهان زینتی درآمدزایی ندارد. به طوری که هر متر مربع آن 100 تا 300 هزار تومان ارزش دارد و سهم گل و گیاه زینتی در برنامه 10 ساله، 20000 هکتار برآورد شده است. در نیمه نخست امسال، صادرات گل و گیاه زینتی رشد دو برابری داشته است. کشت گل و گیاه ظرفیت بالای صادراتی و ایجاد شغل را دارد و زنجیره تولید گل و گیاه زینتی در کشور می‌تواند حدود 40 هزار فرصت شغلی مستقیم ایجاد کند.
تولید در حوزه گل و گیاه زینتی کشور از سال 92 تا 96 به میزان 30 درصد افزایش یافته به طوری که از نظر افزایش وسعت گلخانه 30 درصد، حجم بازار 21 درصد، تولید گل‌های شاخه‌بریده 24 درصد، تولید گل‌های گلدانی 45 درصد، درختچه زینتی 71 درصد و گل‌های فصلی و نشایی 24 درصد رشد داشته است. در حال حاضر تمایل بهره‌برداران به سمت گل‌های گلدانی است و این محصول نیز برای صادرات مناسب است.
در کمتر از 2 سال گذشته، نزدیک به 100 میلیون دلار تجهیزات و سازه‌های گلخانه‌ای صادر و ارزآوری محصولات گلخانه‌ای بیش از 300 میلیون دلار برآورد شده است. در 9 ماه نخست امسال نیز بیش از ۹۵۰ هزار تن محصولات گلخانه‌ای به ارزش ۳۵۰ میلیون دلار از کشور صادر شده است. پیش‌بینی می‌شود این عدد تا پایان سال به ۵۰۰ میلیون دلار برسد.
کشور ایران، تنها 0/3 درصد ازسطح گلخانه‌های جهان را دارد و در این میان، سهم گلخانه‌های مدرن ایران بین 5 تا 10 درصد و گلخانه‌های نیمه‌مدرن حدود 70 درصد از تمام گلخانه‌های کشور است.
در شکل زیر، توزیع سطحمحصولات گلخانه‌ای کشور در سال 1396 نشان داده شده است.
به صورت کلی مزایای کشت گلخانه‌ای را می‌توان به شرح زیر بیان کرد:
- افزایش تولید بر واحد سطح.
- تولید محصول بیش از یک بار در سال.
- افزایش کیفیت محصول تولیدی.
- صرفه‌جویی در مصرف آب.
- استفاده از اراضی غیر قابل کشت.
- عدم‌وابستگی تولید به شرایط محیطی و امکان بازاریابی مناسب.
- ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب.
راهبرد توسعه گلخانه‌ها در ایران به شرطی مقوم امنیت غذایی کشور خواهد بود که اولاً چرخه کامل تولید طبیعی محصولات در تولید گلخانه‌ای طی شود. ثانیاً ملاحظات بهینه‌سازی مصرف سوخت در سیستم‌های گرمایش و سرمایش جدی گرفته شود. ثالثاً در یک برنامه میان‌مدت، تجاری‌سازی تولید بذر اصلاح شده، کشور را به مرز خودکفایی برساند و با شناسنامه‌دار کردن محصولات گلخانه‌ای و کدگذاری گلخانه‌ها، امکان نظارت بر محصولات فراهم شود.