پردیس فناوری کیش _ طرح ملی مشاوه متخصصین صنعت و مدیریت- گروه متخصصین و مشاورین صنعت
صنعت داروسازی به دلیل اثرگذاری بر سلامت انسانها و جوامع بشری همواره از مهمترین ارکان نظام سلامت در دنیا بوده است. امروزه این صنعت به عنوان یکی از صنایع کلیدی و استراتژیک در جهان مطرح است و برخورداری از سطح بالای توانمندی در این بخش به منزله توسعه یافتگی کشورها محسوب می شود . بر این اساس در این یادداشت به بررسی صنعت دارو در این پرداخته شده است . صنعت داروسازی به دلیل اثرگذاری بر سلامت انسانها و جوامع بشری همواره از مهمترین ارکان نظام سلامت در دنیا بوده است. امروزه این صنعت به عنوان یکی از صنایع کلیدی و استراتژیک در جهان مطرح است و برخورداری از سطح بالای توانمندی در این بخش به منزله توسعه یافتگی کشورها محسوب می‌شود.
صنعت دارویی ایران از جمله کلیدیترین و راهبردیترین صنایع کشور است که در گسترش توانمندیها و قابلیتها در این حوزه و خودکفایی در زنجیره ارزش آن (تحقیق و توسعه، تولید مواد اولیه دارویی، تولید اقلام و فرآوردههای نهایی)، توانسته است موقعیت و جایگاه کشور را در منطقه و در سطح مجامع بین‌المللی ارتقای شایان توجهی بخشد.
روندها و متغیرهای اساسی اثرگذار بر صنعت دارو را میتوان در 2 طرف تقاضا و عرضه دارو بررسی کرد. در طرف تقاضا با 2محرک اصلی افزایش جمعیت و افزایش درآمد سرانه مواجه هستیم که باعث می‌شود تا تعداد افراد بیشتری، مبلغ بیشتری را صرف هزینه‌های بهداشتی و درمانی خود کنند، علاوه بر این که با افزایش سطح درآمد و ثروت افراد، آنها توجه بیشتری به بهداشت و سلامت دارند، سهم بیشتری از درآمدهای خود را صرف این بخش می‌کنند. همچنین افزایش جمعیت افراد مسن در دنیا و افزایش سطح بهداشت عمومی باعث شده تا با مسایل و بیماری‌های متفاوتی نسبت به گذشته مواجه باشیم.
گروه دارویی یکی از 39صنعت مهم بورسی است که با داشتن 37شرکت فعال در بورس، فرابورس و بازار پایه فرابورس، P/E 7 را کسب کردهاند. در حال حاضر این صنعت 2.5درصد از ارزش کل بازار سهام را به خود اختصاص داده و از این بابت در میان همه صنایع بورسی رتبه یازدهم را کسب کرده است.
مرور کلی بر وضعیت رقابتی و جایگاه شرکت در صنعت دارو
براساس گزارش فورچون2012، صنعت جهانی دارو پس از حوزه نفت و پتروشیمی و بالاتر از صنایعی همچون مواد غذایی، مخابرات، انرژی و… سودآورترین صنعت در میان حوزههای مختلف صنعتی در سطح جهان محسوب می‌شود.
نمودار زیر روند بازار دارویی ایران از سال 1384 تا 1393 را نشان می‌دهد. بازار داروی ایران در سال1393 در حدود یک هزارمیلیارد ریال بوده است. این بازار از سال 1384 تا سال 1393 با نرخ رشد مرکب سالیانه 30درصد رشد داشته است.
وضعیت کلی بازار دارویی کشور در 10ماهه 94 طبق آمارنامه دارویی به شرح زیر است.
از طرفی فروش ریالی شرکتهای دارویی تولیدی فعال در بازار دارویی کشور بالغ بر68هزارمیلیارد ریال بوده که دربرگیرنده 66درصد از کل فروش ریالی بازار بوده است. 34درصد مابقی معادل 35هزارمیلیارد ریال توسط شرکتهای وارداتی انجام پذیرفته است. همچنین فروش عددی شرکتهای دارویی تولیدی فعال در بازار دارویی کشور بالغ بر 28میلیارد عدد بوده است که دربرگیرنده 98درصد کل فروش عددی بازار بوده است و 2درصد مابقی معادل 35میلیون عدد توسط شرکتهای وارداتی انجام پذیرفته است.
قیمت‌گذاری دارو
از آنجایی که دارو و درمان با جان و سلامت انسانها سر و کار دارد حساسیت ویژهای بر روی آن است و نهادهای حاکمیتی نسبت به سایر صنایع، نظارت‌های شدیدتری را بر صنعت سلامت و دارو اعمال می‌کنند. این نظارتها را میتوان به 3دسته کلی کیفیت دارو، قیمت دارو و در دسترس بودن آن برای مصرف کننده تفکیک کرد.
نظارت بر کیفیت دارو و اثر بخشی آن مهمترین بخش این نظارت هاست که در قالب ارایه مجوز برای تولید و عرضه دارو به بازار اعمال می شود و لازمه آن تشخیص مفید و موثر بودن یک ترکیب دارویی جدید برای درمان بیماری است و با بررسی نمونههای آزمایشگاهی و بررسی کیفیت داروی تولید و توزیع شده به دست میآید. برای این کار، معیارها و استانداردهایی تعریف شده که فعالین حوزه دارو در بخش‌های مختلف تولید، واردات و توزیع موظف به رعایت آنها هستند. عمومیترین این استانداردها، در اصطلاح استانداردهای GXP هستند که به استانداردهای تعیین شده برای مراحل مختلف تولید و توزیع دارو اشاره دارند. مانند GMP یا Good Manufacturing Practice مربوط به فرآیند تولید دارو؛ GDP یا Good Distribution Practice مربوط به نحوه توزیع دارو (از تولید کننده به داروخانه)؛ GSP یا Good Storage Practice که مربوط به نحوه انبارکردن دارو در مراحل مختلف و به خصوص داروخانهها است.
دسته دوم نظارتها بر قیمت دارو صورت میگیرد. در این جا هدف این است که دارو تا حد امکان ارزان و در وسع مالی بیماران بوده و در عین حال برای فعالین صنعت دارو به صرفه باشد. بخش سوم نظارتها که خاصتر و کم تکرارتر است و مربوط به اعمال برخی تسهیلات، محدودیتها یا شرایط خاص برای عرضه دارو است که میتوان به تسهیل دسترسی برای داروهای بیماری‌های خاص یا تسهیل شرایط برای عرضه داروهای فوریتی و یا اعمال قوانین ویژه در وضعیت کمبود دارویی اشاره کرد.
اعمال مقررات و نظارت‌های بهداشتی و دارویی در هر کشوری معمولاً بر عهده سازمان غذا و دارو در آن کشور است. در ایران نیز سازمان غذا و دارو به‌عنوان زیر مجموعه وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی این وظیفه را عهدهدار است. با این حال باید توجه کرد که این وظیفه نظارتی در کشورهای مختلف به‌گونه‌ای متفاوت اجرا می‌شود. در یک دستهبندی کلی میتوانیم این گونه بگوییم که در کشورهای توسعه یافته نسبت به کشورهای درحال توسعه معمولا شدت نظارت در بخش کیفی بیشتر است در حالی که نظارت‌های قیمتی و شرایط خاص در آنها با شدت کمتری اعمال می‌شود که مهمترین علت آن قدرت و توان اقتصادی بیشتر کشورهای توسعه یافته و وجود بازارهای رقابتی تر در آنهاست.
با این حال روند کلی در جهان به سوی اعمال مقررات سختگیرانهتر در حوزه کیفیت دارو و مدلهای رقابتی تر در بحث قیمت‌گذاری دارو است. چرا که افزایش رقابت در بازار در عین این که عرضه کننده را مجبور به حفظ و ارتقای کیفی می‌کند باعث کاهش یافتن قیمت دارو با وجود حفظ صرفه تولید نیز می‌شود.
قیمتهای فروش، بر خلاف روند موجود در سایر صنایع در زمینه آزادسازی و محول کردن تنظیم بازار به شرکت‌ها، این مساله در مورد صنعت دارو تاکنون تحقق نیافته است و تعیین نرخ فروش کلیه محصولات دارویی انسانی تنها با مجوز وزارت بهداشت امکانپذیر است. بدین ترتیب میتوان گفت سودآوری شرکتهای دارویی عمدتا متاثر از کنترل بهای تمام شده و نیز تولید محصولات جدید و ارایه آن به بازار خواهد بود.
با توجه به تاثیرپذیری صنعت دارو از هدفمند شدن یارانه ها در مرحله اول و همچنین اجرای مرحله دوم در سال ١٣٩٣ که سبب افزایش قیمت تمام شده دارو را بدنبال داشته متأسفانه در صنعت داروسازی هیچ تأثیری از دریافت عواید ناشی از آزادسازی نرخ حاملهای انرژی که میبایست در قالب قانون مرتبطه، به‌عنوان مشوق (به کل صنایع منجمله صنعت داروسازی) اعطا شود، پرداخت نشده است.
در ایران، قیمت‌گذاری تقریباً تمامی داروهای شیمیایی توسط سازمان غذا و دارو صورت میگیرد. مدل مورد استفاده در قیمت گذاری دارو نیز مدل Cost Plus است. انتقادات بسیاری بر این مدل که یکی از قدیمیترین مدلهای قیمت‌گذاری است وارد شده و باعث منسوخ شدن آن در اکثر کشورها شده است. مهمترین ایراد آن نیز از بین بردن زمینه و انگیزه رقابت و کاهش هزینه در بین بنگاهها است که باعث شده تا بسیاری از کشورهای در حال توسعه نیز از سایر روشهای قیمت‌گذاری مانند قیمت‌گذاری مرجع یا نسبی استفاده کنند که در آنها پایینترین قیمت عرضه در کشور یا کشورهای هدف مبنای قیمت‌گذاری قرار میگیرد. با این حال و علیرغم همه انتقادات و تلاشهای صورت گرفته برای تغییر این روش اما مدل قیمت‌گذاری دارو در ایران همچنان همان مدل Cost Plus است (مبنای قیمت‌گذاری سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان نیز همین روش است) در این روش، درصد مشخص و ثابتی به‌عنوان سود بنگاه، بر بهای تمام شده کالا یا خدمات ارایه شده توسط آن افزوده می‌شود تا قیمت فروش آن محصول بدست آید. چالش اساسی در این جا، تعیین بهای تمام شده محصول است که به مستندات ارایه شده توسط بنگاه، قدرت چانهزنی آن و نظر سازمان قیمتگذار بستگی دارد.
در قیمت‌گذاری داروهای وارداتی پس از تعیین بهای تمام شده داروی وارد شده به کشور، حاشیه سود (مارژین = Margin) وارد کننده، پخشکننده و داروخانه بهشرح زیر بر بهای تمام شده دارو در هر مرحله از زنجیره افزوده می‌شود:
در تنها بخشی از زنجیره دارو که قیمت‌گذاری آزاد و رقابتی است در شرکتهای تولیدکننده مواد اولیه دارویی بوده که قیمت فروش محصولات آنها بهروش توافق با خریدار (یعنی شرکتهای تولیدکننده دارو) تعیین می‌شود.
اگر چه شرکتهای تولید و وارداتکننده دارو نقشی در قیمت‌گذاری دارو ندارند ولی میتوانند از طریق ارایه تخفیف، قیمت محصولات خود را برای شرکتهای پخش یا داروخانهها کاهش دهند.
یکی از موضوعات مهم و مورد بحث در زمینه قیمت دارو مقایسه قیمت دارو در ایران با سایر کشورهاست. همان طور که گفتیم قیمت دارو در کشورهای پیشرفته به دلیل فشار کمتر دستگاه ناظر و بالاتر بودن درآمد سرانه، بیشتر از کشورهای در حال توسعه است. با این حال قیمت داروی تولیدی در ایران از قیمت دارو در بسیاری از کشورهای در حال توسعه نیز کمتر است. البته نباید تصور کرد که این مساله به معنی قدرت رقابت تولیدکنندگان وطنی با تولیدکنندگان خارجی است.
دلایلی که باعث می‌شود قیمت داروی تولیدی در کشور به نسبت پایین باشد یکی تفکر تعزیزاتی حاکم بر کشور و فشار شدید دولت برای کنترل قیمتهاست که در تقریباً همه صنوف وجود دارد و در بخش‌های اساسی و حساس‌تر مانند سلامت، تشدید می‌شود. دیگر این که در قیمت‌گذاری دارو معمولاً هزینه‌های تحقیق و توسعه و همچنین تبلیغات در بهای تمام شده دارو لحاظ نمیشوند در حالی که یکی از هزینه‌های مهم شرکتهای داروساز در جهان همین هزینه‌ها بوده است(هر چه تولیدات شرکت پیشرفته‌تر و نوآورانهتر باشد سهم این هزینه‌ها از کل هزینه‌های شرکت بیشتر می‌شود).
موضوع دیگر، وضعیت قیمت داروهای تولید داخل در قیاس با داروهای وارداتی است که در جدول زیر روند قیمتی هر واحد داروی داخلی و خارجی در دهه اخیر نمایش داده شده است:
مشاهده می‌شود قیمت داروهای وارداتی بسیار بیشتر از داروهای داخلی است و این وضعیت در فاصله سالهای 80 تا 92 تا حدود 2برابر تشدید شده است (نسبت قیمت وارداتی به داخلی از 6 به 12 رسیده است) این مساله معمولاً یکی از مستندات تولیدکنندگان دارو در تایید ادعای پایین نگه داشتن قیمت دارو در کشور است ولی باید توجه داشت که دلایل محکمتری برای گرانتر بودن داروهای وارداتی وجود دارد:
1- بخش قابل توجهی از داروهای وارداتی، داروهای پیچیده، جدید و برند هستند که قیمت به شدت بالایی دارند در حالی که بخش عمده تولیدات کشور را داروهای ژنریک و قدیمی تشکیل میدهند که تا حدودی دچار مازاد عرضه نیز شده‌اند.
2- داروهای وارداتی که مشابه آنها در داخل تولید می‌شود مشمول تعرفههای گمرکی بالا (40 تا 65 درصد) می‌شوند.
3- بخش عمده واردات دارو از کشورهای پیشرفته صورت میگیرد که قیمت دارو در آنها به نسبت سایر کشورها بالاتر است.
البته باید توجه کرد که گرانتر بودن داروی وارداتی به صورت تیغی دو لبه عمل می‌کند، یعنی از یک طرف در جهت تشویق مصرف کننده به مصرف داروی داخلی عمل می‌کند اما از طرف دیگر میتواند باعث القای کیفیت پایینتر داروی داخلی شود و از آن مهمتر باعث می‌شود تا شرکتهای پخشکننده و داروخانهها تمایل بیشتری به فروش داروی خارجی داشته باشند همچنین باعث شده تا واردات دارو صرفه و سود بیشتری نسبت به تولید دارو در کشور پیدا کند.
موارد ذکر شده دلایلی هستند که باعث اعتراض تولیدکنندگان به قیمت‌گذاری پایین دارو در کشور شده است با این حال همانطور که گفتیم نباید این قیمت پایینتر را به پای قدرت رقابت تولید کنندگان داخلی و یا احیاناً زیانده بودن آنها گذاشت.
عوامل تاثیر گذار بر صنعت دارو
از مهمترین فاکتورهای تأثیرگذار بر صنعت دارو، رشد جمعیت و به ویژه جمعیت سالمندان است. طبق آمار، جمعیت جهان همواره در حال افزایش از اما روند افزایش جمعیت نشان می‌دهد که نرخ رشد جمعیت علیرغم مثبت بودن رو به کاهش است.
چنانچه مشاهده می‌شود جمعیت سالمندان در سال2015 نسبت به سال1970 افزایش چندانی نداشته اما جمعیت میانسال نسبت به گذشته افزایش داشته که این جمعیت در سالهای آینده به جمعیت سالمندان اضافه خواهد شد. بنابراین در آینده شاهد افزایش در جمعیت سالمندان خواهیم بود.
از دیگر متغیرهای کلان در صنعت دارو، درآمد و ثروت افراد است. آمار و ارقام موجود نشان می‌دهد که در سالهای اخیر به غیر از سال2009، تولید جهانی و به تبع آن درآمد کل همواره رشد مثبتی داشته است.
همچنین سرانه درآمد دنیا همواره رو به رشد بوده است.
در کنار درآمد افراد، این موضوع حائز اهمیت است که افراد چه بخشی از درآمدشان را صرف هزنیههای بهداشتی و درمان می‌کنند.
حدود 10درصد درآمدکل جهان صرف هزینه‌های سلامت می‌شود که نشان دهنده اهمیت این بخش در سبد هزینه‌های خانوارها است. چنانچه میبینیم، سهم هزینه‌های سلامت سال2014 در ایران 2.8درصد GDP بوده است که این عدد نشان دهنده این است که ما هنوز با میانگین جهانی فاصله زیادی داریم و صنعت دارو میتواند فرصتهای بیشتری پیشرو داشته باشد.
• واردات و صادرات دارو در ایران
طی 10سال اخیر واردات دارو روند صعودی داشته و در 10ماهه سال1394 به رقمی در حدود 35هزارمیلیارد ریال رسیده است.
بیش از 51درصد از کل واردات ایران از 3کشور سوئیس و آلمان و فرانسه است، ضمن اینکه سهم کل کشورهای اروپایی در واردات داروی ایران به بیش از 77 درصد می‌رسد.
تا پیش از سال 1390 صادرات محصولات دارویی، روندی رو به رشد داشته است. این روند در سالهای 91 و 92 متوقف شده است. بهنظر می‌رسد این کاهش ارزش ناشی از اعمال تحریمهای اقتصادی است. در سال 1393 مجددا شاهد افزایش ارزش صادرات محصولات دارویی هستیم.
صادرات داروی ایران در بازارهای توسعه یافته نظیر کشورهای اروپایی و آمریکایی جایگاهی ندارد، در کشورهایی نظیر کشورهای CIS و کشورهای توسعه یافته آفریقایی سهمی اندک و عمده سهم صادرات داروی ایران در کشورهای توسعه نیافته افغانستان و عراق است؛ بنابراین برنامهریزی در حفظ و تداوم در این بازارها در صادرات ایران نقشی کلیدی دارد.
طرح تحول نظام سلامت
مساله مهمی که در سال 93 کل نظام سلامت کشور را مورد تأثیر قرار داده اجرای طرح تحول نظام سلامت بوده که هدف اصلی طرح، بهبود خدمات درمانی و کاهش هزینه‌های پرداختی توسط بیماران عنوان شده است. در این طرح، سقف پرداختی توسط بیمار در مراقبتهای بیمارستانی در مراکز تحت پوشش وزارت بهداشت و درمان 10درصد کل هزینه‌های درمانی تعیین شده است و دولت مسوولیت پرداخت مابهالتفاوت را به عهده گرفته است. همچنین بیمارستانها مکلف شده‌اند که تأمین کلیه خدمات درمانی (مثل دارو و ملزومات مصرفی و…) را خود به عهده بگیرند و از محول کردن آن به بیماران منع شده‌اند.
اولین نتیجه این طرح، کاهش هزینه پرداختی توسط بیماران است که باعث می‌شود تا میزان تقاضای آن ها برای خدمات درمانی بیمارستانی افزایش یابد. این مساله میتواند به‌عنوان عاملی در افزایش تقاضای کالاها و خدمات درمانی از جمله دارو عمل کند. (به گفته قائم‌مقام وزیر بهداشت در اسفند ماه93 سهم پرداخت هزینه‌های درمانی توسط مردم از 53درصد در سال گذشته به 38درصد در سال جاری کاهش یافته است).
بااین‌حال باید توجه به نیازهای درمانی داشت چراکه معمولا نیازهای ثابت و تا حدی مستقل از تمایلات فرد هستند؛ لذا پیشبینی می‌شود اثر این طرح بر تقاضای خدمات درمانی حالت شوک پلهای داشته باشد و پس از هجمه اولیهای که در آغاز این طرح به بیمارستانها صورت گرفته –که حاصل انباشت برخی بیماری‌های مزمن و قدیمی در افراد است- در سالهای بعد شاهد ثبات نسبی در مراجعات بیماران باشیم و دیگر این که سهم دارو در هزینه‌های درمانی خانوار بهطور کل سهم چندان زیادی نیست و این سهم در بخش درمانهای بالینی (غیر از بیماری‌های خاص و صعبالعلاج) کمتر نیز می‌شود بنابراین بهنظر می‌رسد نباید از محل اجرای طرح تحول، انتظار افزایش تقاضای زیادی را در بازار دارویی کشور داشته باشیم.
به علاوه این نکته را نیز باید مد نظر داشت که بخش‌های دولتی و به خصوص دانشگاه‌های علوم پزشکی معوقات بالایی دارند و فرآیند پرداخت وجه در این مراکز و دوره گردش حسابهای پرداختنی در آنها بسیار بالا است که این مساله شرکتهای داروساز و بهویژه شرکتهای پخشی را که با این مراکز طرف همکاری هستند به شدت تحت فشار نقدینگی قرار می‌دهد. (متوسط دوره گردش مطالبات شرکتهای پخش در بخش خصوصی حدود 150 روز است در حالی که در بخش دولتی بالغ بر 250 روز است).
در مجموع 37 شرکت دارویی در بورس تهران ثبت شده که از این تعداد 3 شرکت الحاوی، شیرین دارو و تهران دارو در بازار پایه فعالیت دارند. شرکتهای موجود در 4 گروه قرار می‌گیرند که شامل هلدینگ دارویی تأمین، البرز، شفا و شرکتهای خصوصی است. 6 شرکت، فعالیت تولیدی نداشته که از این بین 5 شرکت سرمایه گذاری بوده و شرکت پخش البرز در زمینه‌ی پخش و توزیع دارو فعال است.
طبق گزارش آمارنامه‌ی 6 ماهه دارویی ایران در سال 94، بیشترین فروش دارو توسط کوبل دارو صورت گرفته که نزدیک به 6.5درصد از فروش بازار را در اختیار دارد. اکثر فروش این شرکت مربوط به داروهای آنتی باکتریال است. پس از کوبل دارو، شرکت بهستان دارو با فروشی بالغ بر 3هزار و 600میلیارد ریال در 6 ماهه نخست سال جاری، موفق شده جایگاه دومین داروسازی پرفروش را ازآن خود نماید. کارخانجات داروپخش از شرکتهای زیر مجموعه هلدینگ تیپیکو نیز با فروش یک هزار و 850میلیارد ریال و سهم بازار 3درصد سومین فروشنده‌ی دارو در سال جاری بوده است.
شرکت داروسازی عبیدی یکی از داروسازی‌های خصوصی ایران است و نزدیک به 3درصد بازار داروی ایران متعلق به این شرکت بوده که اکثر تولیدات آن را داروهای سرماخوردگی و گوارشی دربر میگیرد.
در بین شرکتهای پخش، توزیع داروپخش 13.5درصد از پخش کشور را در اختیار داشته و پخش رازی و هجرت پس از آن بیشترین سهم بازار را به خود اختصاص دادهاند.
شرکت بورسی پخش البرز با در اختیار داشتن 7درصد از سهم کل بازار کشور در میان شرکتهای پخش دارویی پس از شرکتهای توزیع داروپخش، پخش هجرت، پخش رازی و پخش فردوس در رتبه پنجم قرار دارد.
دیگر شرکت حاضر در بورس که بخشی از فعالیت آن مربوط به پخش دارو است؛ شرکت قاسم است که با در اختیار داشتن 3.6درصد از سهم بازار در جایگاه نهم شرکتهای توزیع قرار دارد.
هلدینگ دارویی تأمین، بزرگترین هلدینگ دارویی کشور بوده که نزدیک به 50درصد ارزش بازار بورسی این گروه را در اختیار دارد. 68درصد مالکیت هلدینگ تأمین در اختیار شرکت سرمایه گذاری تامین اجتماعی(شستا بوده و 9درصد آن متعلق به شرکت سرمایه‌گذاری صبا تأمین است. ارزش بازار این هلدینگ به همراه زیر مجموعه‌ها نزدیک به 6639 میلیارد تومان بوده که1800 میلیارد تومان از آن متعلق به تیپیکو و 1125 میلیارد تومان از آن مربوط به داروپخش است.
پس از شرکتهای مذکور لابراتوارهای رازک، داروسازی زهراوی و داروسازی فارابی بیشترین ارزش بازار را در این گروه در اختیار دارند.
تیپیکو و دارو پخش شرکتهای سرمایه‌گذاری بوده و سایر شرکت‌ها در تولید فعالیت دارند به‌گونه‌ای که تولید مواد اولیه داروپخش و قسمتی از شیمی دارویی داروپخش در بخش اول زنجیره و تولید مواد اولیه فالیت داشته و سایرین تولید نهایی دارو را در برنامه‌ی خود دارند. داروسازی داملران به صورت کامل داروهای دامی تولید کرده و داروسازی رازک نیز بخشی از تولید خود را به داروهای دامی اختصاص داده است. در این گروه، فرآوردههای تزریقی ایرا ن با نماد دفرا تولید انواع سرم و فراورده‌های تزریقی را انجام می‌دهد.
دومین هلدینگ دارویی کشور هلدینگ دارویی البرز است که مالکیت 56درصد آن در اختیار شرکت دارویی برکت است و 11درصد مالکیت آن در اختیار شرکت سرمایه‌گذاری ملی ایران است. شرکت سرمایه‌گذاری البرز در سال 1355 بعنوان اولین شرکت سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده است و در حال حاضر در 11 شرکت تابعه بورسی و چند شرکت غیر بورسی در دو حوزه تولیدی (مواد اولیه و محصول نهایی) و خدماتی (بازرگانی، سهام و توزیعی) فعالیت می‌کند.
ارزش بازار این مجموعه در بورس تهران نزدیک به 49هزار و 990میلیارد ریال بوده است که 12هزار و 320میلیارد ریال از آن متعلق به سرمایه گذاری البرز بوده و البرز دارو و سبحان دارو پس از شرکتهای مذکور بیشترین ارزش بازار را در این گروه دارا هستند.
در این گروه پخش البرز شرکتی خدماتی در حوزه‌ی توزیع مواد دارویی بوده و دبالک در زمینه‌ی تولید مواد اولیه‌ی دارویی فعالیت می‌کند. کیبیسی تنها به واردات دارو پرداخته، والبر و گروه دارویی سبحان، سرمایه‌گذاری بوده و سایر شرکت‌ها تولید انواع دارو را در برنامه خود دارند.
سومین هلدینگ دارویی کشور، سرمایه گذاری شفا دارو است که شامل 3شرکت بورسی داروسازی جابر، کیمی دارو و داروسازی اسوه است. ارزش بازار این 3شرکت در بورس تهران نزدیک به 12هزار و 320میلیارد ریال بوده که 5هزار و 580میلیارد ریال از آن به داروسازی اسوه و 4هزار و 940میلیارد ریال به داروسازی جابر تعلق دارد.
81درصد از مالکیت هلدینگ به گروه بانک ملی تعلق داشته و 19درصد از آن وابسته به سرمایه‌گذاری گروه توسعه ملی و سرمایه‌گذاری‌توسعه‌ملی است.
نزدیک به 16درصد از ارزش بازار داروی کشور مربوط به شرکتهای خصوصی است. در این گروه، ارزش بازار تهران شیمی بالغ بر 5هزار و 180میلیارد ریال بوده و پس از آن داروسازی عبیدی و داروسازی سینا بیشترین ارزش بازار را داراست.
از این بین داروسازی تهران شیمی به صورت کامل تحت تملک اشخاص حقیقی قرار داشته و اکثر سهم دارو سازی عبیدی به شرکت کوبل تعلق دارد.
در گروه البرز بیشترین فروش را شرکت البرز دارو در اختیار داشته که بر اساس آمارنامه 11 ماهه دارویی کشور در سال 93، بیش از 2درصد بازار داروی ایران متعلق به این شرکت بوده است.
محصولات شرکت، عمدتاً در بیماری‌های خاص کاربرد داشته و مصرف عمومی ندارند به‌گونه‌ای که محصولات اصلی شرکت مربوط به داروهای قلب و عروق است که نزدیک به 45درصد محصولات البرز را در برگرفته و سهم بالایی از بازار را نیز در دست دارند. دیگر محصول پرفروش شرکت، دیکلوفناک سدیم، با سهم 15 درصدی از سبد دارویی، اولین داروی پرفروش البرز دارو است.
سبحان دارو دومین داروسازی گروه بوده که 1.5درصد ازسهم بازار را دراختیار داشته و داروهای ضد چربی، ضد افسردگی و گوارشی بخش اعظم تولیدات شرکت را در بر میگیرد.
پس از سبحان دارو، تولید دارو سومین داروسازی گروه البرز بوده که بخش زیادی از فروش آن مربوط به داروهای ضد باکتری است. گروه کمترین فروش دارو را ایران دارو به خود اختصاص داده که بخش زیادی از فروشش مربوط به داروی لیدوکایین است.
در گروه شفا دارو بیشترین فروش را داروسازی جابر در اختیار دارد به‌گونه‌ای که پس از البرز دارو، داروسازی عبیدی و کارخانجات داروپخش بیشترین فروش را در بین شرکتهای بورسی گروه دارد.
بخش بسیار زیادی از تولیدات شرکت را داروهای ضد باکتری پوشش می دهد که هر یک سهم بالایی از بازار را در اختیار دارند. در این هلدینگ، داروسازی اسوه پس از جابر بیشترین فروش را در اختیار داشته که داروهای خونی تولید می‌کنند.
داروسازی کیمی دارو که برند داروهای گوارشی آن در بازار بسیار معروف بوده کمترین فروش را در این گروه در اختیار دارد. عمده محصولات شرکت مربوط به داروهای گوارشی است که بیش از 50درصد محصولات شرکت را در بر گرفته وسهم بالایی از بازار را نیز در دست دارند. از دیگر محصولات شرکت می توان به گلیبن کلامید و متفورمین اشاره کرد که در درمان دیابت مورد استفاده بوده و با سهم 15 درصدی از سبد دارویی، دومین گروه پرفروش کیمیدارو است.
در گروه دارویی تیپیکو، کارخانجات داروپخش بیشترین فروش را در اختیار دارد که متادون، لیدوکایین و سایر مسکن‌ها بخش زیادی از فروش آن را در برمیگیرد.
پس از کارخانجات داروپخش، داروسازی اکسیر بیشترین فروش را در این هولدینگ داشته که بیش از 50درصد سبد آن را سوماتروپین و انسولین در بر میگیرد. بخش اصلی این دو محصول وارداتی بوده و تولید شرکت چشمگیر ناست.
داروسازی زهراوی یکی دیگر از شرکتهای پرفروش این گروه بوده که نزدیک به 1.5درصد از بازار داروی ایران را در اختیار دارد. عمده داروی تولیدی این شرکت مایکوفن بوده که دارویی برای پیوند قلب و کبد است. سهم بازار بالای داروهای تولیدی زهراوی حاشیه اطمینان بالایی را برای این شرکت ایجاد کرده است.
داروسازی رازک که تولید داروهای مسکن و قلب وعروق را در برنامه خود دارد نیز یکی از زیر مجمو عه‌های تیپیکو است.
پرفروش ترین داروهای ایران
نتیجه کارشناسی
با توجه به توافقات ناشی از برجام و افق‌های امیدوارکننده برای فعالیتهای تجاری در آینده، صنعت داروسازی مشکلات مبتلا به این صنعت چشم امید دوخته است. هنوز نیاز به اصلاح قیمت برخی اقلام زیانده و کم سودده از سوی وزارت بهداشت وجود دارد و هنوز نیاز صنایع دارویی کشور به نقدینگی و محدودیتهای سیستم بانکی و سایر ابزار تأمین مالی موجود در بازار سرمایه کشور به عنوان چالشی مهم بر ای صنعت محسوب می‌شود.
طبق بررسی‌های صورت گرفته افزایش تقاضای صنعت دارو در ایران به درآمد سرانه کشور و رشد جمعیت و افزایش تعداد سالمندان وابسته است.
علاوه بر این برخی شاخص‌ها مانند سهم بیمار در پرداخت هزینه‌های درمان با میانگین‌های جهانی فاصله قابل ملاحظه‌ای دارد که سیاستهای کلان کشور باید به گونهای باشد که این شکاف را پر کند. با توجه به رابطه عکس بین سهم بیمار و هزینه‌های درمان، این امکان وجود دارد که با کاهش سهم بیمار، هزینه‌های بهداشت و درمان رشدی بیش از گذشته داشته باشد.
واردات در صنعت داروی ایران نقش پررنگی را ایفا می‌کند. به شکلی که یا داروها مستقیما وارد می‌شوند و یا بخش زیادی از مواد اولیه آنها وارداتی است. از طرفی هم میدانیم که سطح قیمت داروهای وارداتی از داروهای داخلی بالاتر است و داروهای تولید داخل میتوانند تقاضای بیشتری را به خود جلب کنند. بنابراین برای شرکتهای تولیدی این امکان وجود دارد که با تولید نیازی که پیش از این از طریق واردات تأمین می‌شود سهم بازار خود را افزایش دهند.
بازار منطقه به ویژه کشورهای افغانستان و عراق و سوریه بعد از جنگ، فرصتی مناسب برای شرکتهای ایرانی فراهم کرده است. استفاده از این فرصت مستلزم به روزرسانی دانش، تجهیزات و خط تولید و نیز کسب استانداردهای بین‌المللی است. به نظر می‌رسد استفاده از این فرصت در کوتاه مدت برای شرکتهای داخلی امکانپذیر باشد و نباید انتظار چندانی در افزایش صادرات شرکتهای دارویی داشت. شیوه قیمت‌گذاری دارو در ایران و رقابتی نبودن این بازار، مانعی دیگر در مسیر صادرات داروست.