برچسب: کارگاه

شما هم بی‌شک چنین موقعیتی را تجربه کرده‌اید که در اتاقی شلوغ، نگاهتان به نگاه نفر دیگری گره خورده باشد. این ماجرا درست مثل صحنه‌های فیلم است که وقتی شما و طرف مقابلتان به‌هم خیره شده‌اید، همه‌ی دنیای اطراف محو می‌شود. البته تماس چشمی همیشه هم هیجان‌انگیز نیست و درواقع، بخشی معمولی در اکثر گفت‌وگوها به‌حساب می‌آید، با‌این‌حال، همچنان از اهمیت زیادی برخوردار است.

ما از نحوه‌ی نگاه مستقیم دیگران یا نداشتن تماس چشمی هنگام گفت‌وگو می‌توانیم حدس و گمان‌هایی درباره‌ی شخصیت او بزنیم. زمانی‌که از کنار غریبه‌ها در خیابان یا سایر مکان‌های عمومی عبور می‌کنیم، اگر آن‌ها تماس چشمی با ما نداشته باشند، شاید حتی احساس طردشدن کنیم. روان‌شناسان و متخصصان مغز و اعصاب برای چندین دهه تماس چشمی را بررسی کرده‌اند و یافته‌های جالب آن‌ها از قدرت زیاد تماس چشمی حکایت می‌کند و نشان می‌دهد در ذهن چه می‌گذرد و چطور تماس چشمی می‌تواند نظرتان درباره‌ی کسانی را تغییر دهد که به شما نگاه می‌کنند.

به‌عنوان مثال، یکی از نتایج تکراری این است که نگاه خیره‌ی دیگران باعث جلب توجه ما می‌شود و درعین‌حال، توجه ما از محیط پیرامونمان را کم می‌کند. علاوه‌براین، گره‌خوردن نگاه دو نفر بخشی از فرایندهای مغز را درگیر می‌کند؛ زیرا در چنین موقعیتی، در‌حال‌برقراری رابطه با ذهن طرف مقابل هستیم. بدین‌ترتیب، آگاهی بیشتری از احساسات و ذهنیت و دیدگاه طرف مقابل به‌دست می‌آوریم و این موضوع باعث افزایش خودآگاهی ما می‌شود.

این اثرها را شاید وقتی به یک میمون در باغ‌وحش نگاه می‌کنید، با شدت بیشتری احساس کرده باشید؛ چراکه عملا می‌فهمید این حیوانات متوجه نگاه کنجکاوانه و دقیق شما هستند. درواقع مشخص شده حتی نگاه به نقاشی چهره که ظاهرا تماس چشمی با شما دارد، می‌تواند بخشی از فعالیت مغز مرتبط‌با شناخت اجتماعی را درگیر کند؛ مناطقی که به تفکر درباره‌ی خودمان و دیگران مربوط است. بی‌دلیل نیست وقتی می‌فهمیم شخص دیگری به ما نگاه می‌کند، حواسمان پرت می‌شود.

پژوهشگران ژاپنی اخیرا تحقیقی انجام داده‌اند که در آن شرکت‌کنندگان به ویدئویی از یک صورت نگاه می‌کنند و هم‌زمان باید برای اسم‌های مختلف، فعل مناسب پیدا کنند. به‌عنوان مثال، برای کلمه‌ی «شیر»، پاسخ مناسب «نوشیدن» است. زمانی‌که چهره‌ی شخص در ویدئو با آن‌ها تماس چشمی داشت، شرکت‌کنندگان با مشکل بیشتری برای پیداکردن اسم و فعل مناسب مواجه بودند. پژوهشگران فکر می‌کنند این اتفاق به این ‌دلیل رخ می‌دهد که تماس چشمی حتی با یک غریبه در یک ویدئو به‌حدی قوی است که ذخایر شناختی ما را دچار اختلال می‌کند.

پژوهش‌ مشابهی نشان می‌دهد تماس چشمی با دیگران باعث مداخله در حافظه‌ی کاری (توانایی افراد برای حفظ و استفاده از اطلاعات در ذهن در دوره‌ای کوتاه‌مدت)،‌ تصورات و کنترل ذهنی ما می‌شود و درنتیجه، توانایی حذف اطلاعات نامربوط دچار مشکل می‌شود. زمانی‌که تماس چشمی خود را با دیگران قطع می‌کنید تا تمرکز بهتری روی صحبت یا تفکر خود داشته باشید،‌ شاید این تأثیر را حتی بدون اینکه بدانید، تجربه کرده باشید. برخی از روان‌شناسان قطع تماس چشمی را به‌عنوان روشی مناسب برای بچه‌های کوچک پیشنهاد می‌دهند؛ چراکه هنگام جواب به سؤالات به آن‌ها کمک می‌کند.

طبق این پژوهش، تماس چشمی باعث شکل‌گیری باور ما درباره‌ی شخص مقابلمان می‌شود. به‌عنوان مثال، کسانی که معمولا تماس چشمی بیشتری برقرار می‌کنند، دستِ‌کم در فرهنگ غرب، باهوش‌تر و وظیفه‌شناس‌تر و صادق‌تر می‌دانیم و تمایل بیشتری برای باور حرف‌هایشان داریم. البته، تماس چشمی طولانی ناراحت‌کننده است و فردی که نگاهی خیره‌کننده دارد، حس بدی به شما می‌دهد. یکی از موزه‌های علمی اخیرا پژوهشی انجام داده که در آن روان‌شناسان سعی کرده‌اند مدت تماس چشمی مطلوب را مشخص کنند. آن‌ها به این نتیجه رسیدند که به‌طور متوسط سه ثانیه زمان خوبی است و هیچ‌کس دوست ندارد مدت زمان تماس چشمی بیشتر از نُه ثانیه شود.

پژوهش دیگری درباره‌ی تماس چشمی دوطرفه انجام شده که توضیح می‌دهد چرا در لحظه‌ی تماس چشمی دو نفر از دو طرف اتاق،‌ گاهی‌ اوقات حس گیرایی به‌وجود می‌آید. درواقع، وقتی دو نفر به‌هم خیره می‌شوند، نوعی ادغام بین آن‌ها اتفاق می‌افتد؛ به‌طوری که غریبه‌هایی که با ایشان تماس چشمی داریم، ازنظر ظاهر و شخصیت خیلی شبیه‌تر به خودمان می‌دانیم. شاید در شرایطی که افراد مشغول صحبت با یکدیگر هستند،‌ به‌دلیل تأثیر تماس چشمی، این دو نفر احساس کنند که لحظه‌ای خاص را باهم به‌اشتراک گذاشته‌اند. رابطه‌ی تماس چشمی به همین‌جا ختم نمی‌شود و اگر این دو نفر به‌هم نزدیک شوند، به‌غیر از تماس چشمی، ازطریق دیگری نیز باهم ارتباط برقرار می‌کنند که به آن «تقلید مردمک» (Pupil Mimicry) گفته می‌شود. این فرایند مشخص می‌کند مردمک چشم شما و طرف مقابلتان چطور همزمان گشاد و تنگ می‌شود. این اتفاق را به‌عنوان تقلید اجتماعی ناخودآگاه می‌دانند که نوعی رقص چشم است و حس‌و‌حال عاشقانه ایجاد می‌کند.

بااین‌حال، اخیرا تردیدهایی درباره‌ی این نتیجه به‌وجود آمده است؛ چراکه پژوهشگران می‌گویند این پدیده فقط واکنشی به متغیرهای موجود در روشنایی چشم فرد دیگر است. وقتی مردمک چشم یک نفر گشاد می‌شود، سیاهی چشم او بیشتر و درنتیجه، باعث گشادشدن مردمک چشم طرف مقابل می‌شود.

البته این موضوع بدان معنا نیست که گشادشدن مردمک،‌ هیچ معنای روان‌شناسانه‌ای ندارد. درواقع، روان‌شناسان از دهه ۱۹۶۰ انجام پژوهش‌هایی را شروع کردند تا گشادشدن مردمک چشم را زمانی بررسی کنند که افراد ازلحاظ ذهنی، احساسی، زیبایی‌شناختی و حتی جنسی تحریک‌ می‌شوند. این موضوع بحث‌هایی به‌وجود آورده درباره‌ی اینکه آیا چهره‌هایی با مردمک گشادتر برای دیگران جذاب‌تر به‌نظر می‌رسد یا خیر. تعدادی از پژوهش‌های قدیمی و جدید این موضوع را تأیید کرده‌اند و خود ما نیز می‌دانیم مغزمان به‌طور خودکار گشادشدن مردمک چشم دیگران را پردازش می‌کند.

درهرصورت قرن‌ها قبل از این پژوهش‌ها، گشادشدن مردمک برای مردم جذاب بوده است. در ادوار مختلف تاریخ، زنان از عصاره‌ی گیاهان استفاده می‌کردند تا با گشادکردن عمدی مردمک خود زیبا به‌نظر برسند. وقتی عمیقا به چشم شخصی خیره می‌شوید، این فقط مردمک چشم او نیست که پیامی را به شما می‌فرستد. طبق برخی پژوهش‌های جدید، می‌توانیم احساسات پیچیده‌ای از عضلات چشم دریافت کنیم و به‌عبارتی، می‌فهمیم آیا طرف مقابلمان چشم خود را ریز یا درشت کرده است. بنابراین به‌عنوان مثال، وقتی احساساتی نظیر تنفر باعث می‌شود چشمان خود را ریز کنیم، این بیان چشمی همانند حالت چهره می‌توانند تنفر ما را به دیگران نشان دهد.

یکی دیگر از ویژگی‌های مهم چشم،‌ حلقه‌ی لیمبال (Limbal Ring) است. حلقه‌ی لیمبال دایره‌ی تیره‌ای است که دور عنبیه قرار دارد. شواهد اخیر نشان می‌دهد این حلقه‌ در افراد جوان‌تر و ‌سالم‌تر مشهودتر هستند. درهرحال، همه‌ی پژوهش‌های مذکور نشان می‌دهد این مثل قدیمی صحت دارد که می‌گوید «چشم، پنجره‌ای به روح است». درواقع، حس فوق‌العاده قدرتمندی در نگاه عمیق دو نفر به یکدیگر وجود دارد. چشم‌ها بخشی از مغزمان هستند که مستقیما با دنیا در ارتباط هستند. زمانی‌که به چشم‌های شخص دیگری خیره می‌شوید، شاید نزدیک‌ترین رابطه‌ی بین مغزها یا اگر کمی حس شاعرانه داشته باشید، تماس روح‌ دو نفر اتفاق می‌افتد. باتوجه به این حد از نزدیک‌شدن دو نفر به‌هم، شاید اگر نور اتاق را کم کنید و برای دَه دقیقه‌ی بی‌ وقفه به چشم‌های طرف مقابلتان خیره شوید، به‌ تدریج احساس می‌کنید چیزهای عجیب‌ و‌غریبی در شُرُف رخ‌ دادن هستند که تا‌به‌حال آن را تجربه نکرده‌اید.

اکنون چند وقتی است که می‌‌دانیم کاوشگر وویجر ۲ نیز در پی همتای پیشین خود (وویجر ۱) آخرین مرزهای منظومه‌‌ی شمسی را درنوردیده و هم‌‌اینک به فضای میان‌‌ستاره‌‌ای پیوسته است. این خداحافظی غم‌‌انگیز بشر با آخرین دستاوردهای ۵۰ ساله‌‌ی خود، خود تلنگری دیگر برای نژاد بشر است؛ تلنگری که می‌‌گوید شاید نسل بعدی ما همان نسلی باشد که در سده‌‌ی آینده تمدن خود را به فرا‌‌سوی منظومه‌‌ی شمسی (فراتر از ابر اورت) خواهد برد. ورود دومین ساخته‌‌ی بشر به قلمروی میان‌‌ستاره‌‌ای می‌‌تواند نشانه‌‌ای بر فرارسیدن زمان گذار ما از ساکنین منظومه‌‌ای به مسافران قلمروی سایر ستارگان کهکشان راه شیری باشد.

و کسی چه می‌‌داند؛ شاید آنجا همان میعادگاه دیدار با بیگانگانی باشد که سالهاست ملاقات با آن‌‌ها را چشم نهاده‌‌ایم.

شکی نیست که درنهایت روزی ما مجبور خواهیم شد زمین، این سکونتگاه دوست‌‌داشتنی خود را به مقصد جهانی دیگر ترک گوییم؛ دلیل این اتفاق می‌‌تواند فجایع بزرگی باشد که روزی زمین ما به چشم خواهد دید؛ در کمتر از یک میلیارد سال دیگر خورشید آن‌‌قدر گرم و متورم خواهد شد که تمامی اقیانوس‌‌های زمین بخار می‌‌شود. یا خیلی قبل‌‌تر از آن، می‌‌توان برخوردی عظیم با یک سیارک را در چند صد میلیون سال آینده متصور شد. تغییرات شدید اقلیمی نیز طی چند هزار سال می‌‌تواند زندگی را برای ساکنین زمین تبدیل به جهنمی واقعی کند. یا بدتر از همه، شاید وقوع یک جنگ هسته‌‌ای در جهان طی چند دهه یا چند سده‌‌ی آینده، ما را برای ترک زمین آماده کند. در هر حال، برنامه‌ی خروج ما از سیاره قطعی است و تنها مجهول این معادله‌‌ی دردناک، زمان وقوع آن است.

در ۱۹ اکتبر ۲۰۱۷، ما اولین جرم میان‌‌ستاره‌‌ای را در منظومه‌‌ی شمسی رصد کردیم. همان‌‌طور که پیش‌تر در زومیت منتشر شد، اومواموا (Oumuamua) می‌تواند دستاوردی غریب از تمدنی بیگانه باشد که به مرزهای منظومه‌‌ی شمسی ما رسید. دور از ذهن نیست که در قرن بعدی، ما نیز بتوانیم چنین دستاوردهایی مشابه را به قلمروی منظومه‌‌های بیگانه اعزام کنیم.

آنچه که ما خواهیم فرستاد ممکن است تعدادی ربات به‌‌همراه چند  چاپگر سه‌بعدی باشد. این ربات‌‌ها عازم دنیاهای دیگر خواهند شد تا از مواد خام موجود در سیارات دیگر برای ساختن اشیای مصنوعی در آن محل‌‌ها بهره ببرند. همچنین ممکن است تنها مسافران فضاپیماهای اعزامی ما، فضانوردانی میکروسکوپی باشند؛ یک کلونی از میکروب‌‌ها که می‌‌روند با تکثیر خود در جهانی ناشناخته، حیات را در آنجا بنیان نهند. این همان مفهوم «کشت مصنوعی زندگی» است که دانشمندان از آن به‌عنوان پان‌‌اسپیرمای مستقیم نیز یاد می‌کنند.

اما پیش از آنکه بتوانیم به چنین فتوحاتی در فضا برسیم، تمدن ما روی زمین احتمالاً به‌‌واسطه‌‌ی همان فناوری‌های موردنیاز برای انجام این مأموریت‌های فضایی، به‌‌کلی متحول خواهد شد.

برای نمونه، ربات‌ها را در نظر بگیرید. به‌‌احتمال زیاد انقلاب بزرگ بعدی در ساختار جوامع بشری ناشی از ظهور همین ربات‌ها خواهد بود؛ ربات‌‌هایی که به‌‌زودی جایگزین نیروی کار انسانی می‌شوند. آن‌‌ها همین حالا هم شروع به بیرون راندن انسان‌ها از سایت‌‌های ساخت‌وساز کرده‌‌اند. سهم این ماشین‌‌ها از بازار کار (به‌‌همراه هوش مصنوعی) به‌سرعت در حال رشد است؛ چرا که فناوری آن‌ها تنها در یک بازه‌‌ی زمانی چندساله و آن‌هم به‌‌صورت نمایی، رشدی سرسام‌آور را تجربه خواهد کرد. با درنظرگرفتن سهم روزافزون ربات‌ها و هوش مصنوعی در بازار کار، بشر باید جامعه را از نو سازمان‌دهی کند. به‌‌لطف حضور ربات‌ها و رایانه‌‌ها، مشاغل کمتری برای انسان‌‌ها وجود خواهد داشت و این به‌‌معنای فرصت کمتری برای کسب درآمد خواهد بود. هفته‌‌های کاری به کمتر از پنج روز در هفته کاهش خواهند یافت و درنتیجه، مدت‌زمان تعطیلات بیشتر و فرصت‌‌های شغلی کمتر خواهند شد.

دولت‌ها ممکن است تصمیم بگیرند که مبلغی را به‌‌عنوان حداقل پایه‌‌ی حقوق شهروندان خود در نظر بگیرند که احتمالاً میزان آن، مستقل از مدت اشتغال افراد به کار است. چنین تصمیماتی به‌‌منزله‌‌ی ظهور چهره‌‌ی تازه‌‌ ای ازسوسیالیسم در نظام جهانی خواهد بود. بنیان‌‌گذار این فلسفه، کارل مارکس در سال ۱۸۷۵ این نظام را چنین توصیف می‌کند: «هر کس متناسب با توانایی و در انطباق با نیازهایش». این تعریف تاحدودی با مفاهیم ایدئولوژیک مطرح در دنیای نوین مطابقت دارد؛ با این حال شاید بهتر باشد نسخه‌‌ی به‌‌روزشده‌‌ی جمله‌ی مارکس را این‌چنین برای خود تعبیر کنیم: «هر کس بیش از حداقل نیاز خود، دریافت خواهد کرد و هر آنچه را بخواهد در اوقات فراغتش انجام خواهد داد.»

جای شگفتی نیست؛ هم‌‌اکنون نیز نخستین جوانه‌‌های این انقلاب اجتماعی را می‌‌توان در دره‌‌‌ی سیلیکون دید؛ محلی که در آن، تریلیون‌‌ها دلار ثروت طی دهه‌‌ی گذشته انباشته شده است. ماهیت این ثروت جدید بسیار متفاوت‌ از ثروت قدیم است؛ ثروتی ریشه‌دار که توسط افرادی مسن‌‌تر و طی دوره‌‌ی زمانی طولانی‌‌تری در تاریخ تولید شده بود.کافی است نگاهی گذرا به نسل تازه‌ی ثروتمندان دنیای جدید بیندازید: سرگی برین، استیو جابز، لری پیج، مارک زاکربرگ و بسیاری دیگر که وجه اشتراک چندانی با افرادی از خاندان روزولت، فورب، دوپونت و روتشیلد ندارند.

فناوری‌های نوظهور نظام نوین قطعاً با برخی مقاومت‌‌ها ازسوی آخرین نسل باقی‌‌مانده از نظام قدیم مواجه خواهد شد؛ این مقاومت‌‌ها احتمالاً در قالب جنبش‌های سیاسی پوپولیستی از جامعه سر بر خواهند آورد. اما این مقاومت چندان دیری نخواهد پایید؛ چراکه تمدن ما پیش‌‌تر ثابت کرده است که شهوت ذات بشر برای رسیدن به آینده‌ای فناورانه تقریبا مهارناپذیر است. حتی این امکان وجود دارد که سیر تکامل فناوری در تمدن ما به‌‌واسطه‌‌ی کشف اولین نشانه‌‌ها از وجود تمدنی بیگانه در جهان، شتابی بی‌‌سابقه و افسارگسیخته به خود بگیرد.

با این حال، ما همچنان باید امیدوار باشیم که اقتصاد و ساختار اجتماعی آینده‌‌ی ما به‌‌خوبی بتواند با پیشرفت‌های تکنولوژیکی جدید تطبیق پیدا کند. موفقیت ما در چالش‌های فضایی آینده منوط به مدیریت موفق ما در چالش‌های اجتماعی فعلی روی زمین خواهد بود. اگر بتوانیم از انقلاب تکنولوژیکی رایانه‌‌ها و ربات‌ها، با سربلندی عبور کنیم، ممکن است در ادامه بتوانیم کهکشان راه شیری را نیز به سیطره‌‌ی خود در آوریم؛ وگرنه سرنوشت تلخ آینده‌‌ی حیات روی زمین شامل حال تمدن ما نیز خواهد شد. حال باید پرسید آیا ما برای این گذار تاریخی آماده‌‌ایم؟

۱۰۰ سال پیش فیزیکدانی به‌‌نام انریکو فرمی، پارادوکسی جالب را مطرح کرد که امروزه با نام پارادوکس فرمی شناخته می‌‌شود. او با در کنارهم گذاشتن تمامی شواهد و پیش‌‌فرض‌‌های فعلی، این‌‌گونه استدلال کرد که وجود بیگانگان فضایی، گزاره‌‌ای قطعی است؛ با این حال چگونه است که ما هنوز آن‌‌ها را نمی‌‌بینیم؟ این پارادوکس از آن زمان تا به حال، به‌‌منزله‌‌ی یکی از بزرگ‌ترین پرسش‌‌های بی‌‌پاسخ پیش روی بشر باقی ماند.

تا عزم ما برای رقم‌زدن تقدیر چه باشد. شاید پس از ما و در روزگاری دور که بیگانگان فضایی به سیاره‌‌ی خالی از سکنه‌‌ی ما نگاهی می‌اندازند، بالاخره پاسخی منطقی برای این پارادوکس کهن پیدا کنند و دریابند که آن «دیگران» کجا رفته‌اند: در دل آسمان بی‌‌کران یا زیر خروارها خاک.

شما درباره‌‌ی این آینده‌ی نه‌چندان‌دور چه فکر می‌کنید؟