کاربرد های نفت خام در زندگی روزانه

پردیس فناوری کیش-طرح مشاوره متخصصین صنعت و مدیریت-(گروه مهندسی شیمی)

کاربرد اصلی نفت خام در روزگار نو چندان تعجب بر انگیز نیست. بیش از 50 درصد آن تبدیل به بنزین می شود. در حقیقت حدود 70 درصد نفت خام برای جابجایی و حمل و نقل تبدیل و مصرف می شود.

اما جالب است بدانید نفت خام موارد استفاده بیشتری نیز دارد، مانند پزشکی و داروسازی، صنایع غذایی و لوازم آرایشی، تجهیزات ورزشی و حتی آلات موسیقی !

1. لوازم آرایشی و بهداشتی

شاید نمی دانستید که محصولات نفتی تا 80٪ از مواد تشکیل دهنده لوازم آرایشی و بهداشتی را تشکیل می دهند.

نفت به عنوان ماده اولیه برای تولید وازلین، عطر و ادکلن، رنگ مو، انواع صابون، شامپو و نرم کننده مو و رژلب استفاده می شود.

2. لاستیک مصنوعی

نفت ماده اولیه برای تولید لاستیک مصنوعی می باشد. لاستیک مصنوعی برای تولید کامپیوتر، تلفن همراه، دوربین، کالا های ورزشی، کفش، تایر ماشین، اسباب بازی های کودکان و همچنین به عنوان عایق سیم و کابل استفاده می شود.

3. روغن ها

نفت به عنوان ماده اولیه برای تولید انواع روان کننده های ماشین آلات که در زندگی روزمره با آن ها سر و کار داریم استفاده می شود. از جمله شایع ترین روان کننده ها می توان به روغن موتور، گریس و موم پارافین اشاره کرد.

4. دارو ها

بسیاری از دارو ها از بنزن مشتق می شوند و بنزن به نوبه خود از نفت تولید می شود.

شاید جالب باشد که بدانید تقریبا تمام دارو های ضد درد از جمله آسپرین، کورتیزون و دارو های بیهوشی از مشتقات نفت هستند. اکثر مکمل های ویتامین شامل ویتامین A، ویتامین B6 و ویتامین B9 هم از مشتقات نفتی هستند.

4. محصولات پاک کننده

جالب است بدانید که نفت ماده ی اولیه ی تولید بسیاری از مواد شوینده و پاک کننده می باشد، قبل از جنگ جهانی دوم مواد شوینده از روغن های طبیعی و چربی های گیاهان و حیوانات ساخته می شد. اگر به لیست مواد تشکیل دهنده یک محصول پاک کننده دقت کنید می بینید که گلیسیرین که یکی از محصولات پتروشیمی است در تولید آن ها استفاده شده است

5. آسفالت

نفت به عنوان ماده ی اولیه برای تولید آسفالت استفاده می شود.

آسفالت از ترکیب قیر و سنگ های تولید شده در تقطیر زغال سنگ تشکیل می شود و برای جاده سازی اهمیت بالایی دارد، قیر یک ماده ی نیمه جامد است که از نفت به دست می آید.

6. پارچه های مصنوعی

نفت ماده ی اولیه ی تولید الیاف مصنوعی است که برای تولید لباس از آن ها استفاده می شود.

الیاف مصنوعی از جمله نایلون، اسپندکس، اکریلیک و پلی استر امروزه به عنوان ماده ی اولیه برای تولید لباس استفاده می شوند، همچنین چوب لباسی ها هم از جنس رزین نفتی تولید می شوند.

7. مواد غذایی

فرآورده های نفتی در بسیاری از کودهای شیمیایی و آفت کش ها استفاده می شود، نفت برای تولید آمونیاک که پایه ی تولید کود شیمیایی است استفاده می شود، همچنین محصولات پتروشیمی در مواد نگهدارنده غذا، طعم دهنده ها و رنگ های غذا کاربرد دارند.

نکته جالب که شاید نمی دانستید این است که پلیمرهای تولید شده از نفت در تولید آدامس استفاده می شوند. تا به حال چند بار آدامس را قورت داده اید؟

8. پلاستیک

تقریبا تمام پلاستیک ها از محصولات پتروشیمی ساخته می شوند و لازم نیست که بگوییم پلاستیک در همه جا یافت می شود.

مبلمان، بیشتر وسایل آشپزخانه و همچنین بطری های آب و نوشابه از محصولات پلاستیکی هستند.

9. سوخت

نفت ماده اولیه برای تولید منابع سوختی از جمله بنزین، سوخت دیزل و سوخت جت می باشد.

10. تجهیزات ورزشی بدون وجود نفت، بی شک ورزش مدرن، وضعیت فعلی خود را نداشت. تولید توپ های گلف مدرن، تورهای فوتبال، چمن مصنوعی، بسکتبال، راکت های تنیس، توپ های راگبی و… مدیون نفت و مشتقات آن هستند

همه چیز درباره ماهیت نفت خام و فرآیند استخراج آن


پردیس فناوری کیش_طرح مشاوره متخصصین صنعت و مدیریت_گروه مهندسی شیمی

همه چیز درباره ماهیت نفت خام و فرآیند استخراج آن

 

مقدمه

امروزه نفت خام یا پترولیوم (Petroleum)، در میدان‌های نفتی بزرگی پیدا می‌شود که این میادین در میلیون‌ها سال پیش،‌ اقیانوس‌های بزرگی بوده‌اند. استخراج نفت خام از خشکی یا زیر دریا با استفاده از تکنولوژی‌های جدید روز به روز در حال پیشرفت است. نفت خام معمولا سیاه یا قهوه‌ای تیره است اما در برخی موارد به رنگ‌های زرد، قرمز یا سبز هم یافت می‌شود. تغییرات رنگ نفت خام نشان از ترکیبات این ماده‌ پرارزش دارد. نفت‌های با مقادیر کم از گوگرد و فلزات، رنگ‌های روشن‌تری دارند. از این ماده در تهیه سوخت‌های مهم همچون گازوئیل و محصولات دیگر مانند تایر خودروها، جلیقه‌های نجات و حتی داروهای بیهوشی نیز استفاده می‌شود. سوختن محصولات مشتق از نفت خام مانند گازوئیل، علت آزاد شدن گازهای گلخانه‌ای است که افزایش این گازها در نهایت سبب از بین رفتن تعادل طبیعی و بروز اثرات مخرب بر محیط زیست می‌شود. نفت خام و دیگر منابع فسیلی مثل زغال‌سنگ، منابع تجدیدناپذیر محسوب می‌شوند؛ زیرا برای تشکیل این منابع، میلیون‌ها سال زمان صرف شده است. این منابع روزی تمام خواهند شد و باید به فکر جایگزینی برای آن‌ها بود.

شکل گیری نفت

شرایط زمین‌شناسی که در نهایت سبب تشکیل نفت شده است، از میلیون‌ها سال پیش و در زمان حیات پلانکتون‌ها و جلبکها نشأت می‌گیرد. این موجودات،‌ پس از مرگ، در کف دریا و زیر میلیون‌ها تن رسوبات دفن شدند. با خشک شدن دریاها، رسوبات باقیمانده آنها تشکیل حوضه‌های رسوبی دادند و این مواد آلی در اعماق زمین، تحت فشار و دمای زیاد لایه‌های بالایی قرار گرفتند. در نبود اکسیژن، این مواد آلی تبدیل به موادی مومی شکل با نام «کروژن» (Kerogen) شدند. کروژن‌ها با گذشت از سه مرحله دیاژنز،‌ کاتاژنز و متاژنز که حاصل زمان، فشار و دمای زیاد بود به هیدروکربن و گاز تبدیل شدند.

طبقه‌بندی نفت خام

نفت خام از هیدروکربن‌های متعددی تشکیل شده است. علاوه بر هیدروژن و کربن، عنصرهای دیگری مثل نیتروژن،‌ گوگرد، اکسیژن و فلزاتی همچون آهن، نیکل و مس در ترکیبات نفت خام یافت می‌شوند. ساختار مولکولی نفت خام برگرفته از ساختار جلبک‌ها، پلانکتون‌ها و گیاهانی است که آن را تشکیل داده‌اند. تغییراتی که در ساختار مولکولی نفت خام نیز مشاهده می‌شود به دلیل شرایط فشار و دمای بالا در فرآیند تشکیل شدن نفت خام است. به سبب این تغییرات در ساختار مولکولی، نفت خامی که به سطح زمین می‌رسد شامل صدها ترکیب نفتی دیگر است. نفت سبک، نفت سنگین و قیرها از جمله ترکیبات اصلی بدست آمده در استخراج نفت خام است. لازم به ذکر است که تمامی محصولات مشتق شده از نفت خام،‌ برای استفاده در صنعت نیاز به پالایش دارند.

طبقه‌بندی

نفت خام شامل سه طبقه‌بندی کلی است:
  1. طبقه‌بندی بر اساس موقعیت جغرافیایی
  2. طبقه‌بندی بر اساس میزان گوگرد در آن
  3. طبقه‌بندی بر اساس درجه API

طبقه‌بندی بر اساس موقعیت جغرافیایی

به طور کلی سه نوع نفت خام مرجع برای قیمت‌گذاری وجود دارد: نفت برنت، نفت تگزاس و نفت عمان. نفت برنت مخلوطی از 15 نوع نفتِ دریای شمال، از میادین اسکاتلند تا نروژ است. بیشتر اروپا از این میادین تغدیه می‌شود. نفت تگزاس، نفت مرغوب و سبکی است که بیشتر در ایالت تگزاس آمریکا تولید می‌شود که تامین نفت شمال آمریکا را بر عهده دارد. نفت عمان که در مواردی نفت دبی هم نامیده می‌شود به عنوان مرجع قیمت‌گذاری نفت در خلیج فارس شناخته می‌شود.
نفت اوپک هم مرجع دیگری از منابع نفتی است. اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) شامل: الجزایر، آنگولا،‌ اکوادور، ایران، عراق، گینه استوایی، گابن، کویت، لیبی،‌ نیجریه، قطر، عربستان، امارات، اندونزی، کنگو ونزوئلا است.

طبقه‌بندی بر اساس میزان گوگرد

گوگرد به عنوان ناخالصی در نفت خام وجود دارد. گوگرد موجود در نفت خام سبب خوردگی فلزات در پالایشگاه‌ها و آلودگی هوا می‌شود. نفت خام با بیش از 0/5 درصد گوگرد، به نام «نفت ترش» (Sour Oil) و کمتر از آن به نام «نفت شیرین» (Sweet Oil)، شناخته می‌شود. نفت شیرین به خاطر ضرر کمتری که به محیط زیست وارد می‌کند و همچنین درجه خلوص بالاتر، ارزش بیشتری دارد.

طبقه‌بندی بر اساس درجه API

استاندارد API، یک شاخص پذیرفته شده در بین محصولات نفت و گاز است. درجه API نفت، واحدی برای مقایسه چگالی نفت خام با آب است. طبقه‌بندی‌های مختلفی برای نفت خام بر اساس درجه API توصیه شده است؛ ولی به طور معمول نفت‌‌های خام زیر پانزده درجه API، به عنوان نفت سنگین و بالاتر از آن به عنوان نفت سبک در نظر گرفته می‌شوند. نفت‌های سنگین به دلیل داشتن گوگرد و فلزات،‌ نیاز به مراحل بیشتری برای پالایش دارند و از این‌رو، نفت‌های سبک محبوبیت بیشتری دارند. نحوه محاسبه درجه API در زیر آورده شده است:
APIGravity=141.5SG131.5
به طور مثال،‌ برای محاسبه درجه API نفت سنگین با «چگالی ویژه» (Specific Gravity) برابر با 1 (در شرایط 60 درجه فارنهایت)،‌ به صورت زیر عمل می‌کنیم:
141.51.0131.5=10.0API

مخازن نفتی

نفت خام در مخازن زیرزمینی یافت می‌شود. در زیر زمین و در فشار و دمای بالا،‌ این نفت شروع به حرکت به طرف لایه‌های بالاتر می‌کند تا به یک لایه‌ نفوذناپذیر برسد و در تله‌های نفتی به دام بیافتد. این تله‌های نفتی ممکن است بر اثر گسل یا تنش در لایه‌های زیر زمین بوجود بیایند. همچنین در «تله‌های چینه‌شناسی» (Stratigraphic Traps)، به دلیل وجود «تخلخل» (Porosity) متفاوت بین لایه‌ها و تغییر «نفوذپذیری سنگ» (Rock Permeability)، نفت در زیر لایه‌های نفوذناپذیر به دام می‌افتد. نفت خام از میان لایه‌های ماسه‌سنگی عبور می‌کند اما در زیر «لایه‌های شیلی» (Shale Layers)، به دام می‌افتد.

استخراج نفت خام

میزان نفت موجود در یک مخزن نفتی، «نفت درجای مخزن» (Oil in Place)، نام دارد. تمامی نفت درجای مخرن قابل استخراج نیست. برای استخراج نفت از یک مخزن نفتی نیاز به حفاری لایه‌های زمین است. این حفاری می‌تواند توسعه‌ای یا اکتشافی باشد. چاه‌های توسعه‌ای به منظور توسعه بیشتر یک میدان نفتی حفر می‌شوند اما چاه‌های اکتشافی که در برخی موارد به عنوان چاه‌های Wild Cat هم شناخته می‌شوند، در ابتدای حفاری از یک میدان نفتی حفر می‌شوند.
زمانی که به صورت مستقیم امکان دسترسی به مخزن نفتی وجود نداشته باشد از «حفاری انحرافی» (Directional Drilling) استفاده می‌شود. استفاده از حفاری انحرافی در سال 1991 سبب بروز جنگ در خلیج فارس شد. عراق، کویت را به استفاده غیرقانونی از نفت خود با استفاده از حفاری انحرافی متهم کرد.

سکوهای نفتی

سکوهای نفتی به دو دسته سکوهای خشکی و دریایی تقسیم می‌شوند. سکوهای خشکی به Drilling Rig و سکوهای دریایی به Platform موسوم‌اند.
در تولید اولیه نفت از سکوها، مته حفاری و خدمه به صورت 24 ساعته در حفاری شرکت می‌کنند. قطر این مته‌ها تا 36 سانتیمتر هم می‌رسد. با حفاری مناسب مخازن، برخی از مخازن نفتی تا دهه‌ها امکان تولید نفت دارند.

با حفر چاه و تولید از مخزن، تا بیش از 90 درصد از حجم نفت مخزن همچنان در زیر زمین باقی می‌ماند. برای استخراج این منابع از روش‌های متعددی استفاده می‌شود که به «روش‌های ازیاد برداشت از مخازن» (ٍEnhanced Oil Recovery) موسوم‌اند. روش «سیلابزنی» (Water Flooding)، از جمله این روش‌ها است. این روش به طور تصادفی در سال 1870 در پنسیلوانیا کشف شد. زمانی که چاه‌های نفت ترک شده در پنسیلوانیا، آب باران را در خود جمع کردند، با انباشته شدن این آب‌ها و افزایش وزن، اعمال فشار ایجاد شده سبب افزایش برداشت در چاه‌های نفت اطراف آن شد. روش‌های مختلف دیگر همچون «تزریق متناوب آب و گاز» (Water Alternating Gas) هم به مرور به این روش‌ها اضافه شد که به عنوان ازدیاد برداشت ثانویه نام‌گذاری شدند. از معمول ترین روش‌های ازدیاد برداشت ثانویه، تزریق گاز است. در این روش، تزریق گاز مانعی برای افت فشار بیش از حد مخزن نفتی به هنگام تولید است. دسته‌بندی دقیقی بین ازدیاد برداشت ثانویه و ازدیاد برداشت ثالثیه که هر دو نیز شامل تزریق گاز است نمی‌توان انجام داد. لازم به ذکر است که استفاده از روش‌های ازدیاد برداشت از مخازن در همان ابتدای تولید مخزن، بین مهندسان بسیار توصیه شده است.

ترکیب نفت

نفت خام شام هیدروکربن‌های جامد، مایع و گاز است. در فشار و دمای سطح زمین، هیدروکربن‌های سبک شامل متان، اتان، پروپان و بوتان به حالت گاز، درحالیکه هیدروکربن‌های سنگین‌تر به صورت مایع یا جامد وجود دارند. در زیر زمین، حالت‌های جامد، مایع یا گاز هیدروکربن‌ها به نمودار فازی آن‌ها مربوط است.
یک چاه نفت در هنگام تولید نفت خام، مقادیری گاز حل شده در نفت خام هم تولید می‌کند که زمانی که به سطح زمین می‌رسد، به علت فشار کمتر،‌ این گاز از حالت محلول خارج می‌شود. این نوع از گاز به «گاز همراه » (Associated Gas) موسوم است. لازم به ذکر است که در چاه‌های گازی، محصول اصلی، گاز طبیعی است. در زیر زمین و تحت فشار و دمای بالا، گاز طبیعی شامل هیدروکربن‌های سنگین‌تر مانند پنتان، هگزان و هپتان است. در سطح زمین، این ترکیبات سنگین به صورت مایع از گاز جدا و گاز «میعانی» (Condensate) نام‌گذاری می‌شوند.
نسبت هیدروکربن‌های سبک در نفت خام در میدان‌های نفتی مختلف، متفاوت است. این میزان در مخازن نفت سبک، حدود 97 درصد و در مخازن نفت سنگین به 50 درصد و کمتر می‌رسد. نفت خام بیشتر شامل آلکان‌ها، سیکلوآلکان‌ها و ترکیبات آروماتیک است. اجزای دیگری در ترکیبات نفت شامل نیتروژن، اکسیژن، گوگرد و فلزات وجود دارد که در هر «سازند» (formation)، این میزان متفاوت است.
ترکیبات نفت خام در پالایشگاه‌ها توسط فرآیند «تقطیر جزء به جزء» (Fractional Distillation) به محصولات مختلفی از جلمه گازوئیل، سوخت هواپیما، کروژن و دیگر ترکیبات تبدیل می‌شود. تعداد مولکول‌های نفت در یک نمونه نفت خام در آزمایشگاه تعیین می‌شود. با استفاده از روش‌های کروماتوگرافی گاز،‌ «آشکار ساز یونیزاسیون شعله‌» (Flame Ionization Detector) یا اسپکترومتر جرمی می‌توان این میزان را تعیین کرد. البته با استفاده از روش‌های بالا هم تمامی ترکیبات نفت شناسایی نمی‌شوند.

نفت در صنعت

صنعت نفت شامل فرآیند‌های اکتشاف،‌ حفاری و استخراج، بهره‌برداری، پالایش و انتقال است که در مجموع به صنایع «بالادستی» (Up-Stream)،‌ «میان‌دستی» (Mid-Stream) و «پایین‌دستی» (Down-Stream) نفت خام موسوم‌اند. بنزین و گازوئیل بیشترین حجم از محصولات نفتی را شامل می‌شوند. نفت خام همچنین ماده اولیه بسیاری از محصولات در صنایع شیمیایی همچون داروسازی،‌ حلال‌ها، کودهای شیمیایی، حشره‌کش‌ها و پلاستیک‌ها است. نفت خام در صنعت نقش بسیار حیاتی ایفا می‌کند و درصد بالایی از مصرف انرژی در دنیا را به خود اختصاص داده است که سالانه حدود 30 میلیارد بشکه از آن در دنیا مصرف می‌شود. لازم به ذکر است که در سال 2004 حدود 24 درصد کل نفت مصرف شده به آمریکا اختصاص یافت؛ اما در سال 2007 این میزان به 21 درصد کاهش یافت. با توجه به استفاده روزافزون از این منابع تجدیدناپذیر، باید منابع جایگزین دیگری را در صورت مصرف و تمام شدن این ذخایر پیش‌بینی کرد؛ منابعی که بتوانند جایگزین سوخت‌های فسیلی، پلاستیک‌ها و البته سوخت‌های هواپیماها باشند.

پتروشیمی

انگلیسی: Petrochemical industry)، بخشی از صنایع شیمیایی است که فراورده‌های شیمیایی را از مواد خام حاصل از نفت یا گاز طبیعی تولید می‌کند.

امروزه فراورده‌های نفتی علاوه بر مصرف در زمینه سوخت وسایل نقلیه، روغن موتور و غیره، در تهیه بسیاری از قطعات مورد نیاز ساخت وسایط نقلیه، نقش ارزنده‌ای دارد. فراورده‌های نفتی در تهیه سوخت موشک‌های هدایت کننده، سفینه‌های فضایی و ماهواره‌ها و حتی در ساخت بسیاری از قطعات داخلی آن‌ها کاربرد اساسی دارد. مادهٔ اولیهٔ بیشتر داروها و حتی آنتی‌بیوتیکها از ترکیبات نفتی مشتق می‌شود.

دید کلی صنایع پتروشیمی(Petrochemical industry)، بخشی از صنایع شیمیایی است که فراورده‌های شیمیایی را از مواد خام حاصل از نفت یا گاز طبیعی تولید می‌کند. تا پیش از وارد شدن نفت به مفهوم امروزی در زندگی انسان، مواد شیمیایی مورد نیاز، بر اثر تغییر و تبدیل صنایع گیاهی و حیوانی بدست می‌آمد. اما در اوایل قرن بیستم نفت خام و گاز طبیعی به عنوان ماده اولیه برای تهیه بسیاری از ترکیبات مورد نیاز انسان، اهمیت حیاتی و روزافزونی پیدا کرده‌است.

محتویات
 
  • ۱ تاریخچه
    • ۱ صنایع گوناگون پتروشیمی
  • ۲ ترکیبات نفت خام و فراورده‌های نفتی
    • ۲.۱ترکیبات عمده موجود در نفت خام
  • ۳ محصولات صنایع پتروشیمی ایران
  • ۴ پتروپالایشگاه
  • ۵ زنجیره محصولات پتروشیمی حاصل از نفت خام
  • ۶ منابع

تاریخچه

 
یک واحد پتروشیمی در عربستان سعودی

اقوام متمدن دوران باستان، به ویژه سومری‌ها و آشوری‌ها و بابلی‌ها، در حدود چهار هزار و پانصد سال پیش در سرزمین میان رودان (محل عراق کنونی) با برخی از مواد نفتی که در دریاچه قیر بدست می‌آمد، آشنایی داشتند. آنان از خود قیر به عنوان ماده غیرقابل نفوذ، استفاده می‌کردند. رومی‌ها و یونانی‌ها نیز مواد قیری را برای غیرقابل نفوذ کردن بدنه کشتیها به کار می‌بردند. همچنین برای روشنایی و گرم کردن نیز از آن بهره می‌جستند.

با توسعه و پیشرفت تکنولوژی حفاری در اواسط قرن نوزدهم و تکنولوژی تقطیر و پالایش نفت در اواخر قرن نوزدهم و استفاده از آن در موارد غیر سوختی، جهش حیرت‌آوری به وجود آمد. به طوری که امروزه صنایع پتروشیمی نفش اساسی و بنیادی در رفع نیاز عمومی جامعه به عهده دارد.

صنایع گوناگون پتروشیمی

نفت و مشتقات آن نه تنها در برآوردن نیازهای انسان در زمینه سوخت، انرژی و الیاف نقشی بنیادی دارد، بلکه پیدایش و تکامل صنایع گوناگون مهمی را موجب شد که به پاره‌ای از آن‌ها اشاره می‌شود.

  • همزمان با پالایش نفت خام، کاربرد موتورهای درون‌سوز جنبه عمومی به خود گرفت و میلیون‌ها ماشین بنزین سوز به بازار عرضه شد.
  • امروزه فراورده‌های نفتی علاوه بر مصرف در زمینه سوخت وسایل نقلیه، روغن موتور و …، در تهیه بسیاری از قطعات مورد نیاز ساخت وسایط نقلیه، نقش ارزنده‌ای دارد و تلاش بر این است تا بدنه اتومبیل را از مواد پلاستیکی که آن‌ها را از پلیمریزاسیون ترکیبات نفتی می‌توان بدست آورد، بسازند.
  • فراورده‌های نفتی در تهیه سوخت موشک‌های هدایت‌کننده سفینه‌های فضایی و ماهواره‌ها و حتی در ساخت بسیاری از قطعات داخلی آن‌ها کاربرد اساسی دارد.
  • ماده اولیه بیشتر داروها و حتی آنتی‌بیوتیکها از ترکیبات نفتی مشتق می‌شود. به ویژه تقریباً تمام مواد پاک کننده، باکتری کشها و …، از مشتقات نفتی و محصولات پتروشیمی می‌باشد.

ترکیبات نفت خام و فراورده‌های نفتی

اتم‌های کربن و هیدروژن به‌طور حیرت‌آوری می‌توانند ضمن ترکیب شدن با یکدیگر، تعداد فوق‌العاده زیادی از ترکیبات هیدروکربنی زنجیری و حلقوی آروماتیکی را به وجود آورند، به طوری که تا کنون هیدروکربنی که در ساختار مولکولی آن ۶۰ اتم کربن شرکت داشته باشد، ردیابی شده‌است. از طرفی با افزایش تعداد اتم‌های کربن بر تعداد ایزومرهای هیدروکربنی نیز افزوده می‌شود.

به‌طور مثال هیدروکربنی که ۳۰ اتم کربن داشته باشد، می‌تواند بیش از چهار میلیارد ترکیب هیدروکربنی ایزومر تشکیل دهد. علاوه بر این، با توجه به اینکه در نفت خام، ترکیبات هیدروکربنی سیر شده نیز فراوانند، تعداد ترکیب‌های موجود در آن، فوق‌العاده زیاد و گوناگون است. این گوناگونی با شرکت اتم‌های دیگر مانند گوگرد، نیتروژن و اکسیژن در زنجیر هیدروکربن‌ها به مراتب بیشتر می‌شود.

ترکیبات عمده موجود در نفت خام

ترکیبات عمده موجود در نفت خام عبارتند از: هیدروکربن‌های سیر شده زنجیری به فرمول کلی CnH2n+2، هیدروکربن‌های سیر شده حلقوی به فرمول عمومی CnH2n که اصطلاحاً آن را نفتن گویند و هیدروکربن‌های سیرنشده زنجیری اتیلن و استیلن. هر چه درصد تشکیل دهنده‌های نفت در دماهای پایین بیشتر باشد، مرغوبیت آن بیشتر است. گازهای طبیعی، بخش گازی شکل مواد نفتی است که همراه با نفت خام در مخازن زیرزمینی وجود دارد یا از تقطیر نفت خام در پایین‌تر از 200C بدست می‌آید. گازهای طبیعی، مخلوطی طبیعی از گازهای متان (قسمت عمده حدود ۸۵ درصد) پروپان، بوتان، منو اکسید کربن و هیدروژن (گاز سنتز) همراه با مقداری دوده‌است.

مصرف عمده آن در کشورهای غیر صنعتی به عنوان یک ماده سوختی است؛ ولی در کشورهای صنعتی از آن در تهیه بسیاری از فراورده‌های شیمیایی و صنعتی بسیار مفید و ضروری استفاده می‌کنند.

محصولات صنایع پتروشیمی ایران

محصولات عمده‌ای که توسط واحدهای صنایع پتروشیمی ایران تولید می‌شوند عمدتاً عبارتند از:

کودهای شیمیایی، اوره، فسفات دی‌آمونیم، کودهای مخلوط نیترات آمونیم، مواد اولیه پلاستیک، پی ـ وی ـ سی و دی ـ او ـ پی، مواد شیمیایی نظیر اسید سولفوریک، اسید کلریدریک، آمونیاک، گوگرد، دوده و…

با این حال، این محصولات در مقایسه با ده‌ها هزار مشتقی که از نفت و گازهای طبیعی به کمک تکنولوژی پیشرفته پتروشیمیایی بدست می‌آید، بسیار اندک بوده، نشان می‌دهد که همت و تلاش بیشتری در این زمینه باید بکار برد تا به واقعیت نزدیکتر شد.

پتروپالایشگاه

پتروپالایشگاه (به انگلیسی: Petrochemical Refinery) است كه نسل جدیدی از پالایشگاه‌ها به حساب می آیند و بر يكپارچگي بين مجتمع هاي پالايش و پتروشيمي تأكيد دارد. در واقع در مجتمع هاي پتروپالایشگاهی، هدف تنها تولید سوخت از جمله گاز مایع(ال پی جی)،بنزين، نفت سفيد، نفت گاز و نفت كوره نیست، بلكه در كنار چنين محصولاتي فراورده هاي ويژه و خوراك هاي مورد نياز مجتمع هاي پليمري و شيميايي نيز توليد و عرضه ميشود. در مجتمع هاي پتروپالايش، نفت خام به عنوان خوراك وارد واحدهاي فرايندي متعددي ميشود تا تركيبي از محصولات سوختي و پايه پتروشيمي توليد شود. اين موضوع سبب شده‌است كه مجتمع هاي پتروپالايش به دلیل توليد همزمان سوخت و ساير محصولات پايه پتروشيمي نيازمند به كارگيري واحدهاي فرايندي خاصي باشند.

زنجیره محصولات پتروشیمی حاصل از نفت خام[ویرایش]

 
زنجیره محصولات پتروشیمی حاصل از نفت خام
نفتا و اتان کراکینگ اتیلن اتیل کلرید اتیل سلولز
استالدهید استیک اسید ادامه در گاز طبیعی – ماتن – گاز سنتز – اسید استیک
آلدول کروتون‌آلدهید بوتیل الکل نرمال بوتیرآلدهید پلی‌وینیل بوتیرال
بوتریک اسید
اتیل هگزانول
بوتیل استات نرمال
پنتا اریتریتول رزین‌های آلکیدی
فرمیک اسید
کلرال DOT
پراستیک اسید
پیریدین
اتیل‌بنزن ادامه در نفت خام – واحد آروماتیک – بنزن – اتیل بنزن
اتیل برمید
آلفا الفین‌های خطی
اتیلن اکساید اتیلن گلیکول اتیلن‌دی‌آمین
پلی‌اتیلن گلیکول
اگزالیک اسید
پلی‌استر
1 و 3 پروپان دی ال
اتانول‌آمین‌ها مورفولین
استرهای اسید چرب
اتواکسیلات ها
گلیکول اترها
اتیلن سیانوهیدرین
اتیلن دی کلراید VCM متیل کلروفرم وینیلیدین کلراید پلی وینیلیدین کلراید
PVC
حلال‌های کلرینه
۱-بوتن ادامه در نفت خام – برش C4 مخلوط بوتیلن‌ها – نرمال بوتن‌ها – بوتن-1
اتانول اتیل آنیلین
اتیل اتر
اتیل استات
اتیل اکریلات
لاستیک اتیلن – پروپیلن
پروپانوئیک اسید
تترا کلرید اتیلن
پلی‌اتیلن سنگین
پلی‌اتیلن سبک خطی
پلی‌اتیلن سبک
اتیلن پروپیلن دی ان منومر
تری‌اتیل‌آلومینیوم
پروپیلن کیومن فنول اکتیل فنل
آنیلین متیلن دی فنیل دی ایزو سیانات
فنل فرمالدهید رزین
نونیل فنل
دودسیل فنل
زایلنول پلی فنیلین اکسید
نوولاک
رزول
سدیم فنوکساید سالیسیلیک اسید استیل‌سالیسیلیک اسید
کلروفنول
بیسفنول ای پلی کربنات ها
استون رزین‌های اپوکسی
متیل متاکریلات پلی متیل ستاکریلات
متیل ایزوبوتیل کتون متیل ایزو بوتیل کربیتول
استن سیانو هیدرین ادامه در گاز طبیعی – متان – هیدروژن سیانید – استون سیانوهیدرین
ایزوپروپیل الکل
اتیلن پروپیلن دی ان منومر
بوتیرآلدهید ادامه در نفت خام – اتیلن – استالدهید – آلدول – کرونوالدهید – بوتیل الکل نرمال – بونیر آلدهید
اکریلونیتریل ABS
آدیپونیتریل هگزا متیل دی آمین نایلون ۶۶
آکریل‌آمید پلی اکریل آمید
پلی اکریلونیتریل الیاف کربن
لاستیک نیتریل
کوپلیمرها استایرن اکریلو نیتریل
اکسید پروپیلن آلیل الکل
پروپیلن گلیکول
پلی ال – پلی اتر پلی‌اورتان
آلیل کلراید آلیل الکل گلیسیدول گلیسیرین رزین‌های اپوکسی
آکرولنین
رزین‌های آلئیدی
نیتروگلیسرین
اپی کلروهیدرین رزین‌های اپوکسی
گلیسیدیل اتر
لاستیک‌های CO & ECO
استو نیتریل
نوتن نوتیل فنل
پلی پروپیلن
اکسالیک اسید
لاستیک اتیلن-پروپیلن
۱-هگزن
آکرولین اکریلیک اسید پلی اکریلیک اسید
استر اکریلیک
رزین‌های اکریلیک
متیوتین
ایزو بوتیر آلدهید نئوپنتیل گلیکول
ایزوبوتیریک اسید
ایزو بوتانول
برش C4 مخلوط بوتیلن‌ها نرمال بوتنها بوتیل الکل نوع دوم متیل اتیل کتون
۱-بوتن پلی بوتن – 1
1 و 2 بوتیلن اکسید
واتر آلدهید
تیوفن
ایزوبوتیلن متیل ترشیو بوتیل اتر
لاستیک بوتیل
پلی بوتن / پلی ایزو بوتیلن
ایزو اکتان
ایزو برن پلی ایزو برن
ترشیو بوتیل الکل متیل متاکرینات ادامه در گاز طبیعی – متان – هیدروژن سیانید – استون سیانو هیدرین – متیل متاکریلات
بوتادین 1 و 4 بوتان دی ال تترا هیدرو فوران پلی تترا متیلن اتر گلیکول
ادامه در گاز طبیعی – اتیلن – استیلن – 1 و 4 بوتان دی اتیل
لاستیک نیتریل
آدینو نیتریل هگزامتیلین دی آمین نایلون 66
لاستیک استایرن بوتادین
لاستیک پلی بوتادین
کلروبرن
رزین‌های اکریلونیتریل بوتادین استایرن
SBS
بنزین پیرولیز
نفت کوره دوده
اتان LNG
اتان دی کلراید
اتان تری کلراید
اتیلن ادامه در واحد کراگینگ
نفتا آروماتیک بنزن اتیل بنزن استایرن کوپلیمرهای استایرن آکریلونیتریل
پلی استایرن
لاستیک استایرن بوتادین
رزین‌های استایرن مالئیک انیدرید
SBS
رزین‌های پلی استر اشباع نشده
رزین‌های تبادلگر کاتیونی
رزین‌های تبادلگر آنیونی
ABS
آلکیل بنزن خطی آلکیل بنزن سولفونات ها
آلکیل بنزن سنگین (HAB) روغن‌های صنعتی
نیتروبنزن آنیلین استانیلید
دی متیل آنیلین
متیلن دی فنیل دی ایزوسیانات
اتیل آنیلین
مالئیک اسید فوماریک اسید
دودسیل‌بنزن
کلروبنزن ها فنول ادامه در نفت خام – واحد کراگینگ – پروپیلن – کیومن – فنول
رزورسینول
سیکلو هگزان سیکلو هگزانون سیکلو هگزانون اکسیم کاپرولاکتام نایلون ۶
سیکلو هگزانول آدیپیک اسید نایلون 66
آدیپو نیتریل هگزا متیلن دی آمین نایلون ۶۶
مالئیک انیدرید ادامه در گاز طبیعی – بوتان – بوتیلن‌ها – مالئیک آنیدرید
کیومن ادامه در نفت خام – واحد کراگینگ – پروپیلن – کیومن
آنتراکینون
زایلن ها پارازایلن دی متیل ترفنالات PBT
PET
ترفنالیک اسید
اورتوزایلن فنالیک انیدرید دی بوتیل فنالات
دی اکتیل فنالات
رزین‌های پلی استر اشباع نشده
بنزونیک اسید ادامه در نفت خام – واحد آروماتیک – تولوئن – بنزوئیک اسید
آلکید رزین ها
متازایلن ایزوفنالیک اسید دی فنیل ایزوفنالات
تولوئن بنزن ادامه در نفت خام – واحد آروماتیک – بنزن
زایلن ها ادامه در نفت خام – واحد آروماتیک – زایلن ها
پارا تولوئن سولفونیک اسید پارا کرسول
دی نیترو تولوئن ها تولوئن دی آمین تولوئن دی ایزوسیانات پلی‌اورتان‌ها
بنزوئیک اسید سدیم بنزوات
متیل بنزوات
فنول ادامه در نفت خام – واحد کراگینگ – پروپیلن – کیومن – فنول
بنزیل کلراید بنزیل الکل
بنزال کلراید بنزول تری کلراید
بنزالدئید بنزیل بنزوات
سیتامیک اسید
سینام آلدئید
TNT
Ca+ حلال ها
نفت سفید نرمال پارافین ها روغن‌های روان کننده
روغن‌های سفید
نرمال الفین ها اکسو الکل‌های خطی اتوکسیلات‌های الکل چرب
پارافین‌های کلرینه آلکیل بنزن خطی آلکیل بنزن سولفونات ها
آلکیل بنزن سنگین (HAB) روغن‌های صنعتی
آلکان سولفونات ها
گوگرد ادامه در گاز طبیعی – گوگرد
پروپان مونو کلرو پروپان دی کلرو پروپان
پروپیلن ادامه در نفت خام – واحد کراگینگ – پروپیلن
گاز مایع
بوتان
1 و 3 بوتادی ان آدیبو نیتریل هگزا متیلن دی آمین نایلون ۶۶
نایلون ۶۱۰
مونو / دی کلرو بوتان
بوتیلن‌ها مالتیک انیدرید نارناریک اسید
تترا هیدروفوران پلی تترا متیلن گلایکول
پلی‌اورتان
1 و 4 بوتان دی ال پلی‌اورتان
PBT
تترا هیدروفوران پلی تترا متیلن گلایکول
رزین‌های پلی استر غیر اشباع
فوماریک اسید مالئیک اسید
ایزوبوتان متیل ترشیو بوتیل اتر ایزو بوتن
ترشیو بوتیل الکل متیل اتیل کتون

منابع[ویرایش]

 
  • صنایع پتروشیمی