آشنایی با آهنگری

kishindustry.ir

پردیس فناوری کیش_طرح ملی مشاوره متخصصین صنعت و مدیریت_گروه فنی و مهندسی

آهنگری

رشد تکاملی علوم و فنون در جهان، حاصل مجموعه‌ای از کشفیات و ابداعاتی است که مدیون کار، کوشش، هوش و استعداد انسان ها در طول تاریخ بوده است. کشف سنگ چخماق و یا همان سنگ آتش‌زن، تراش آن و تلاش برای استخراج این سنگ، نقش مؤثری در پیشرفت علوم داشته است.

آهنگری سنتی

همواره آتش برای تولید نور، گرما، پختن غذا، حفاظت انسان در مقابل حیوانات و از همه مهمتر، برای جدا کردن فلزات از سنگ به‌منظور ساختن ابزار فلزی، بکار رفته است و بشر به ‌مرور زمان به کمک آتش، به ابداعات و اختراعات زیادی دست‌یافته و کم‌کم، فلزات، ترکیبات فلزی و غیرفلزی را شناخته است.

وقتی‌که سیر تاریخ تکامل بشر را مورد مطالعه قرار می‌دهیم، نقش ابداعات، اختراعات و اکتشافات در تکامل، بسیار تأثیرگذار بوده و در میان تمام این اکتشافات و اختراعات انجام‌شده ، شاید به‌طور حتم بتوان گفت که کشف آتش و آهن، یکی از مهم‌ترین کشفیات بشر در طول تاریخ بوده است.

از مطالعه اسناد و مدارک چنین استناد می‌شود که از هزاره دوم پیش از میلاد، یعنی دوره آهن به بعد، آهن همواره در میان فلزات از جایگاه خاصی برخوردار بوده و اقوام مختلف برای این فلز، اهمیت زیادی قائل بودند.

ساخت ابزار و ادوات کشاورزی و همچنین ساخت صلاح‌های جنگی، توفیق بزرگی بود که بشر پس از کشف و استخراج آهن به آن‌ها دست پیدا کرد و جهش چشم‌گیری در سیر تکامل بشر با بکار گیری آن به وجود آمد.

آهنگری سنتی ایران

از فلزاتی که در دوره باستان شناخته و مورد استفاده بوده‌اند، میتوان به مس، طلا، نقره، سرب، قلع، آهن و جیوه اشاره کرد؛ بعضی از این فلزات به دلیل خواص فیزیکی و شیمیایی، می‌توانند در طبیعت به‌طور خالص وجود داشته باشند و سنگ‌های اکسیدی فلزاتی چون مس، آهن، قلع و سرب در دمایی حدود هشت‌صد درجه سانتی‌گراد، قابل احیا می‌باشند و تأمین این درجه حرارت، حتی با فن‌آوری آن دوران ممکن بوده است.

آهن یک عنصر طبیعی است که به‌طور خالص، بسیار نرم بوده و قابل‌استفاده نیست و برای استفاده از آن، این فلز را با مواد ناخالص مانند کربن، منگنز و سلیس ترکیب کرده و آن را به‌صورت آلیاژهایی مانند فولاد تبدیل می‌کنند.

در دوران باستان، برای احیای سنگ‌های آهن با زغال چوب در حالت‌جامد، نخست آهن خام همراه با ناخالصی‌های دیگر تولید می‌شده که شکلی اسفنجی داشته؛ در آن زمان آهن اسفنجی در کوره‌های ابتدایی تولید می‌شده است. ساده‌ترین نوع کوره‌ها، گودال‌های حفرشده در زمین به قطر و ارتفاعی به طول یک متر بوده و دیواره داخلی این گودال‌ها با گل خاک رس به ضخامتی حدود ۱۶ سانتیمتر، آستر بندی می‌شدند.

در این نوع کوره‌ها، نخست زغال چوب را مشتعل و سپس حدود چند کیلو سنگ‌آهن را در آن بار می‌کردند و هوا را توسط لوله‌هایی در آن‌ها می‌دمیدند؛ چوب یا زغال چوب در فرایند تولید آهن اسفنجی، به‌عنوان عامل تأمین‌کننده گرما و احیاکننده کانی‌های آهن به کار می‌رفته . ضمناً در این فرایند مقداری از کربن زغال نیز در آهن حل می‌شده است.

آهنگری سنتی ایران

هوای دم در کوره‌های اولیه، نخست به‌وسیله نی یا فوتک و به‌وسیله دهان تأمین می‌شده است که با توسعه علوم و پیشرفت تجربه‌های بشر، هوای دم توسط دمنده‌های دستی کوچک تأمین می‌گردید؛ با پیشرفت دانش بشر به‌منظور تأمین باد دمنده و دست‌یابی به درجه هوای بالاتر، هوای دم از طریق وزش باد طبیعی تأمین و مورداستفاده قرار می‌گرفته است.

هدف‌های مادی و روزانه بشر در کنار نیازهای عاطفی و معنوی، او را یاری نمود که به بازسازی ابزارها پرداخته و به رفع نیازمندی و جمع‌آوری مواد مورد نیازش بپردازد؛ کاربرد متداول آهن برای ساختن آلات و ابزار کشاورزی و نیز تجهیزات جنگی، باعث افزایش تولید در زمینه‌های گوناگون گردید و عملاً مبانی اجتماعی، اقتصادی و تجارت را تغییر و زمینه‌های وسیع‌تری را برای پیشبرد علوم و فنون پدید آورد تا بدان جا که امروزه، صنایع ماشینی، بسیاری از ملزومات فلزی را با کیفیت بهتر به جامعه انسانی عرضه می‌کنند.

با وجود اینکه صنایع سنگین فولادی در مصرف آهن حرف اول را می‌زند و حجم استفاده آن در مقایسه با صنایع‌دستی قابل قیاس و برابری نیست، با این‌حال بسیاری از نیازهای انسان حداقل در کشور پهن آور و کهن ایران، با دست‌سازهای صنایع‌دستی که از فلز ساخته می‌شود، مرتفع می‌شود.

آهنکری سنتی ایران

بسیاری از چاقوهای سنتی، قفل‌ها، یراق‌ها و بست‌هایی که موردنیاز زندگی مردم بوده، وسایلی هستند که توسط هنرمندان صنایع‌دستی و از جنس آهن با فرم‌های مختلف ساخته می‌شده، که اکنون هم این وسایل و دست‌سازها، شاید نه به‌اندازه گذشته ولی بازهم تولید و در زندگی امروزه مردم، مورداستفاده قرار می‌گیرد.

ماده آغازین دارای هندسه نسبتاً ساده‌ای است؛ این ماده طی یک یا چند عملیات، به یک محصول با ترکیب‌بندی نسبتاً پیچیده تغییر شکل می‌دهد که به صرفه‌جویی قابل‌ملاحظه‌ای در ماده و انرژی منجر می‌شود.

در میان فلزات، آهن همیشه نماد مقاومت بوده است، به‌طوری‌که در ادبیات جهان واژه‌هایی مانند مردان آهنی، انضباط آهنین و اراده پولادین به‌دفعات استفاده‌شده است.

شغل آهنگری

معرفی شغل آهنگری
پردیس فناوری کیش_ طرح مشاوره تخصصی و مدریت _ گروه گروه خدمات عمومی

 در گذشته بسیاری از افراد از این پیشه روزگار می‌گذراندند، در شهرستان تفرش «بازارچه آهنگران» از شهرت خاصی برخوردار است چراکه از زمان‌های قدیم دکان‌ها و کارگاه‌های آهنگری را در دل خود جای داده است.

   صدای چکش آهنگران چکش آهنگران در این بازارچه گوش فلک را کَر می‌کرد ولی امروز تنها صدای چکش و گرمای کوره تنها از دو کارگاه در این بازارچه به گوش می‌رسد.

    اکبر رضایی یکی از آهنگران سنتی تفرش است که ۲۶ سالی می‌شود با هر قطره از عرق پیشانی‌اش که حاصل رنج و زحمت کار است با گرمای کوره گره خورده و بر آهن گداخته فرو می‌نشیند تا یک تکه آهن را جانی دوباره بخشد.

   رضایی در گفتگو با خبرنگار گفت: هنوز ۱۰ سال را تمام نکرده بودم که با یکی از آهنگران قدیمی که در همسایگی ما بود آشنا شدم و کم‌کم این آشنایی زمینه علاقه به این پیشه را در من به وجود آورد.

    وی افزود: علاقه وافر من به آهنگری باعث شد تا از همان ۱۰ سالگی بعد از پایان مدرسه و ایام فراغت به این کار مشغول شوم. در سال دوم راهنمایی مدرسه را رها کردم و به صورت حرفه‌ای این کار را ادامه دادم و آن را به عنوان شغل خود انتخاب کردم.

   وی اظهار کرد: هیچ گاه از شغلی که انتخاب کرده ام، پشیمان نیستم هر چند درآمدش چندان زیاد نیست و تنها در بهار و تابستان رونق بهتری دارد. و از جمله مشاغل پرزحمت و طاقت فرسا است، اما همچنان علاقه به کارم، دلیل اصلی تحمل تمام سختیها است.

     این صنعتگر تفرشی درخصوص اقلام تولیدی در آهنگری‌اش ادامه داد: چاقو، قیچی، تیشه، کلنگ، سوزن، درفش و به عبارتی هرگونه وسیله ای که با فولاد درست می شود و مشتری درخواست دارد را درست می کنم.

    رضایی با اشاره به کاربردهای آهنگری سنتی در گذشته، بیان کرد: در گذشته، آهنگری سنتی مادر همه صنایع بود و هر کسی که می خواست هر شغلی را شروع کند باید اول در آهنگری سنتی کارگری می کرد تا با ابزار و وسایل آشنا شود و ابزار کارش را تهیه کند و سپس کارش را شروع کند. اما امروزه با صنعتی شدن مشاغل، آهنگری سنتی در حال انقراض است.

    وی اضافه کرد: در برخی از کشورها، ساخت وسایل دست ساز از جنس آهن رواج پیدا کرده است. اگر در کشور ایران به مشاغل سنتی بها داده نشود، در آینده همین وسایل دست سازی که در حال حاضر در داخل کشور تولید می شود، در آینده باید از کشورهای دیگر وارد شود.

   این صنعتگر تفرشی با اشاره به کاربردهای امروزی آهنگری سنتی، گفت: کاربردهای قدیمی هنوز وجود دارد. وسایل لازم در شغل مسگری از طریق آهنگری سنتی تهیه می شود.

    رضایی با اشاره به ابزارهای مورد نیاز برای این کار، افزود: کوره، سندان، چکش ها و انبرهای متنوع از جمله ابزارهای مهم است. اغلب ابزارهای مورد نیاز در این حرفه دست ساز هستند.

   وی به پتک برقی دست سازش اشاره و اظهار کرد: پتک برقی از طریق برخی از قطعات موتور و ماشین و سندان و…. ساخته شده و در زمانی که باید در کمترین زمان وسیله ای را بسازم از آن استفاده می کنم که کار چکش کاری پس از گداخته شدن فولاد در کوره را انجام می دهد.

    این صنعتگر تفرشی به لذات این کار اشاره کرد و ادامه داد: هر قطره عرقی که در کنار کوره آتش بر صورتم سرازیر می شود، برایم شادی بخش و لذت آفرین است و برایم با هیچ وسیله‌ای قابل مبادله نیست.

   رضایی با بیان این مطلب که از نظر فرهنگی به مشاغل قدیمی بهایی داده نمی شود، گفت: اگر فرهنگ سازی شود و صنعتگران این عرصه در نمایشگاهها نیز شرکت داده و کارهای آنها معرفی شود، این صنایع قدیمی رونق بیشتری پیدا می کنند.

    وی خاطرنشان کرد: به لحاظ تسهیلاتی نیز هیچ بهایی به مشاغل سنتی داده نمی شود. اگر تسهیلات داده شود، می توان این نوع مشاغل را توسعه بخشید و مایه رونق آن شد.

    هنگام مراجعه ما به مغازه آقای رضایی، یک اثر سنتی توجه مان را جلب کرد. در این اثر نوشته شده بود: «به دست آهن تفته کردن خمیر/ به از دست بر سینه پیش امیر»؛ شاید همین بیت شعر گویای تمام دلایل باشد که توانسته هنوز هم افرادی مثل آقای رضایی را در کنار کوره های سوزان آهنگری نگه دارد.